Во срцето на Венеција, на најстариот и најпрестижен филмски фестивал во светот, Македонија испиша ново златно поглавје. „Силјан“, новиот документарен филм на двојно оскар-номинираната режисерка Тамара Котевска, ја освои една од најретките награди на Биеналето – „Cinema and Arts Award“, позната и како „Наградата на Музата“, дел од официјалната натпреварувачка програма. Во конкуренција од 20 филмови за ова признание, „Силјан“ го освои првото место и беше прогласен за најинспиративен филм на биеналето.
Иако беше вон главната конкуренција („Out of Competition“) за Златен лав, токму „Силјан“ успеа да се издвои и да замине од Венеција со врвно признание.
„Out of Competition“ е официјална секција на фестивалот, втора по важност веднаш зад „In Competition“. Во неа традиционално се вклучуваат светски автори како Werner Herzog и Sofia Coppola, кои своите нови дела ги претставуваат пред глобалната публика, додека нивните филмови паралелно патуваат и на други А Категорија фестивали. „Силјан“ е еден од ретките филмови што во исто време го освоија и Венеција и Торонто, па токму оваа престижна позиција овозможи да блесне на двете најголеми сцени годинава.
„Ова е мојот најважен филм досега, затоа што во секоја смисла беше најголемиот предизвик за мене и како режисерка и како продуцентка на документарци. Го започнав во време кога филмската индустрија во мојата земја беше во длабока криза, и токму затоа решив да тргнам сама, не сакав да стојам во место. Филм започнат со толку лична инволвираност и страст, за само две години прерасна во она што е денес. „Силјан“ е моја лична приказна, поврзана со моите корени и мојата култура, и затоа можев толку искрено да ја преточам во овој храбар и артистички филм,“ изјави Тамара Котевска за време на доделувањето на наградата.
„Силјан“ е документарна бајка инспирирана од македонскиот фолклор од 17-ти век. Филмот ја следи судбината на Никола, земјоделец кој по тешка криза останува сам и на депонија пронаоѓа бел штрк со повредено крило. Од таа средба започнува магична врска што станува метафора за човечкиот опстанок, нежност и надеж. „Во најзаборавените, но најбогати и живописни предели успеав да најдам приказна што е совршено огледало меѓу животите на белите штркови и човештвото воопшто,“ вели Котевска.
Официјалниот критичар на Венецијанското биенале (Venice Film Festival) вели дека приказната за „Силјан“ има истата извонредна и ненаметната универзалност како „Honeyland“, но со многу подлабок уметнички израз.
Филмот зад себе има импресивен меѓународен тим – од Ciconia Film, преку Concordia Studios и The Cornershop, до продуцентката Anna Hashmi. Jean Dakar стои зад мајсторската кинематографија, а Мартин Иванов ја обликува приказната со беспрекорна монтажа. Музиката е дело на Joe Wilson Davies и Hun Oukpark од студиото на Hans Zimmer и создава повеќеслоен звук што станува невидлив лик во филмот. Јорданчо Петковски е клучен продукциски соработник на Котевска со кого веќе има долгогодишна успешна соработка. Само две недели пред заминувањето во Венеција, тимот го заврши снимањето на првиот долгометражен игран филм на Котевска, „Човек против јато“.
Hollywood Reporter го нарекува филмот „апсолутен шармер, трогателен поглед на врската меѓу човек и птица, со сите нејзини мистерии, топлина и практични предизвици.“ Критиката посочува дека „со мајсторска widescreen кинематографија од Jean Dakar, беспрекорна монтажа од Мартин Иванов и повеќеслоен музички запис од Davies и Oukpark, филмот се движи меѓу раскошни пејзажи и интимни сцени, создавајќи највозбудливи секвенци што фокусот го ставаат на невозможно елегантните птици и нивните гнезда на покриви, камбанарии и електрични столбови.“
Светската филмска критика едногласно го пречека „Силјан“ со воодушевување:
1. Официјалниот критичар на Венецијанското биенале (Venice Film Festival) вели дека приказната за „Силјан“ има истата извонредна и ненаметната универзалност како „Honeyland“, но со многу подлабок уметнички израз.
- Hollywood Reporter го опишува филмот како „апсолутен шармер, трогателен поглед на врската меѓу човек и птица, со сите нејзини мистерии, топлина и практични предизвици.“
- Eye for Film го споредува со филм на Дизни: „човекот, митот и современиот свет се испреплетени заедно во најновиот заводлив документарец на Котевска.“
- The Wrap го вброи меѓу 3-те најдобри документарци во Венеција, нагласувајќи дека нуди „некои од најзачудувачките визуелни поезии и импресивни фотографии од природата што некогаш ќе ги видите.“
- Toronto Star го издвои „Силјан“ меѓу 50-те филмови што мора да се гледаат годинава и оцени дека „Котевска се издигнува уште повисоко со овој прекрасно снимен документарец.“
- Screen International истакна дека „Силјан“ е „извонредно и импресивно достигнување“ и филм што би можел да биде фаворит на фестивалите и да се најде во трка за награди.
- Indiewire го нарече „Триумф. Болно прекрасен. Одличен документарец кој е и заносно поетско дело…“.
- На платформата Letterboxd, филмот доби максимална оценка 5/5 од гледачите и публиката.
Со „Силјан“, Тамара Котевска уште еднаш ја внесе Македонија на највисокото ниво на светската кинематографија. Ова не е само успех на една авторка – ова е историски и национален подвиг за македонската култура и уметност.
Македонија повторно блесна во Венеција, а „Силјан“ стана симбол на тоа дека нашите приказни можат да освојат престижни фестивали и да се врежат во светската филмска историја.
ИЗВАДОЦИ ОД 12 МЕЃУНАРОДНИ КРИТИКИ И РЕАКЦИИ ЗА СИЛЈАН
„Во своите претходни документарци, Тамара Котевска внимателно ги обсервираше традициите во изумирање („Медена земја“, кој го режираше со Љубомир Стефанов) и ги испреплетуваше бајковитите филмски елементи со политичката итност („Прошетката“, апел за сочувство за бегалците во светот). Таа успева да вклучи елементи од сето погоре во својот трет игран филм, и тоа го прави со восхитувачка концизност. Апсолутно шармантен, „Приказната за Силјан“ е трогателен поглед на врската меѓу човекот и птиците, со сите нејзини мистерии, топлина и несмасни практични аспекти.“
„Приказната за Силјан“ на Тамара Котевска го редефинира бегството и одговорноста кон борбата на поединецот. Прекрасен документарец. Кинематографија што го одзема здивот. Венецијанскиот критичар продолжува: Во филмовите на Котевска природата има начин да ги стави луѓето на најголемите тестови. Нејзините филмови го анализираат личниот отпор на поединецот против распаѓање на животната средина.
Врската помеѓу селанецот Никола и речиси митската птица, е доволно едноставна и прекрасна за да се поврзе со секого. „Приказната за Силјан“ ја има истата извонредна и ненаметната универзалност како и „Медена земја“ но со многу подлабок уметнички израз.“
„Овој е еден од ретките филмови воопшто кои од светска премиера на Венеција, летаат право за Торонто.“
“Остварен и привлечен… Прекрасен, тематски, привлечен, лесен за гледање филм. Со локалната приказна а универзалниот тематски опсег и лансирањето во Венеција и Торонто, режисерката може да се надева на втората номинација за Оскар.”
„Котевска се потпира на метафората со полна сила како во филм на Дизни: Човекот, митот и опасностите на современиот свет се испреплетени заедно во најновиот заводлив документарец „Заводливо“ е правиот збор. Режисерот користи цврст митски ‘рбет на раскажување приказни, но емоционалното срце на приказната што го носат селанецот Никола и неговото семејство е вистинскиот магичен допир.“
„Ги избра следните 3 документарци на Венеција како едни од највпечатливите, најсилни и „богати на вкус“: Робусната селекција на документарци прикажани досега во Венеција вклучува силни остварувања од минатата добитничка Laura Poitras („Cover-Up,“ со Mark Obenhaus) и минатите номинирани Gianfranco Rosi („Below the Clouds“) и Tamara Kotevska („The Tale of Silyan“).“
„Го нарече филмот: прекрасно дело на визуелна поезија… Некои од најзачудувачките и импресивни фотографии од природата што некогаш ќе ги видите.“
„Прекрасно монтирана документарна басна… остроумна мешавина од еколошки пораки и магичен реализам, сè цврсто структурирано и изработено… концизно и нежно сентиментално, сè водено од прекрасна кинематографија на Жан Дакар (исто така продуцент) и вешто атмосферска музика од Џо Вилсон Дејвис и Хан Оукпарк… Во рамките на уникатната конструкција на Котевска, целата работа функционира прилично прекрасно.“
„Откако ги долови пчелите во номинираниот за Оскар „Медена земја“, Котевска се вивнува уште повисоко со овој прекрасно снимен документарец за штрковите во Македонија и земјоделците тесно поврзани со нивните судбини.“ — Пет Мулен, издавач на списанието POV.
„Извонредно. Тоа е импресивно достигнување: прекрасна и нежно меланхолична поезија за еден нежно меѓусебно поврзан екосистем нарушен од притисоците на современиот живот во Македонија… Ова треба да биде омилено дело на фестивалите и би можело да се најде во топ изборите за награди во иднина.“
„Триумф. Болно прекрасен. Одличен документарец кој е и заносно поетско дело… Дело на режисер способен да разбива категории и да измислува нови форми.“
„Мешајќи го фолклорот со современото, оваа едноставна, но далекусежна басна ја носи трагичната реалност на животот во 21 век. Но, секогаш има надеж.
Легендата за Силјан, момче трансформирано во штрк, има свои корени во селото Чешиново, северна Македонија, познато по својата колонија бели штркови. Всушност, едно гнездо било толку големо што дури и се пробило низ покривот што го крепел.
Тамара Котевска (Медена земја) го зема овој мит и го проширува во волшебен нов етнографски портрет на европска земја без излез на море, заробена една безвременост на мирните ридови на Балканскиот Полуостров, каде што модерните борби и човечкиот меѓугенерациски конфликт се во контраст со интимните врски што постојат меѓу човекот и природата, носејќи позитивна енергија насекаде.“
