пишува: НЕНАД ЈОВАНОВИЌ
Денес се одбележува Светскиот ден на слободата на медиумите, идејата на овој ден е, 3-ти мај, подигнување на свеста за важноста на медиумските слободи и нејзините темелни начела.
Oд друга страна, чисто колку да нотираме некои „општи бројки“: последните неколку години, убиени се неколку стотици новинари. Минатата година убиени се 47, како што известува „Ројтерс“, а затворени се повеќе од 400 новинари. Овие бројки се „општи места“, а оние конкретните: најголемата закана за слободата на медиумите се авторитарните режими.
Како изгледа тоа во пракса: прво ги убиваш, а потоа го обвинуваш Западот дека тоа го направил. Еве еден практичен пример: Ана Политковска беше новинар од Москва, ја убија во влезот од нејзиниот стан затоа што критички се осврна на владеењето на Путин во книгата „Путинова русија“ (2008).
„Во земја која“, велеше Политковска, „офицерите на тајната служба ја држат во своите раце законодавната, судската и извршната власт, во која нема независна полиција, истражители и тужители, земја во која сите медиуми се под капата на Кремљ, во такви околности најстрашни работи се случуваат. Сите жители во таква земја се како рипки фатени во аквариум, и тајните агенти можат да ви ја откинат главата или да ви ја испијат крвта, само ако им падне на памет дека поради нешто тоа треба да ви се направи“.
Една од тие откинати глави беше и главата на храбрата и паметна Ана Политковска. Политковска беше жена која во светот стана симболичка фигура на жртва на еден брутален режим. Ако ја прочитате книгата „Путинова Русија“, ќе видите што е Русија со Путин, и ќе видите зошто таа жена го изгуби својот живот. Од друга страна, за голема среќа, светот денес го има Зеленски, лидерот на Украина. И после сите премрежја, лични интереси на многу држави поради рускиот гас, сфатија сите дека слободата е најважниот ресурс од сите возможни ресурси кои постојат на планетата земја.
Демократско-либералните поредоци може да погрешат околу некои базични права и слободи, ама брзо се коригираат, а авторитарните и тоталитарните општества, никогаш не се коригираат, па затоа така силно и пропаѓаат. Најсвеж пример повторно ни е Путиновата Русија. Секако, авторитарните режими не се непобедливи, ама дека не можат да ги апсорбираат новите информации, во најмала рака речено е наивно. Авторитарните режими непрекинато учат нови тактики, а тоа најчесто е сузбивање на граѓанските слободи на индивидуите.
Добро, точно е дека „новинарите не се повеќе некрунисани кралеви на образовната демократија“, како што ги опиша британскиот W.T. Stead од крајот на 19 век. Ама сепак, тие учат дека постои разлика помеѓу вообичаените конфликти за државните политики и заканите на темелните слободи од кои зависи нивната работа (иако оваа линија на спорови е многу честа и дифузна).
Од друга страна, јавноста сфаќа дека оценувањето на медиумите е многу компликуван процес: некоја медиумска куќа може да биде непристрасна, но не и независна, а нејзиниот сопственик може да го промени курсот во било кое време.
Еве, да го посочам мојот пример: јас сакам да пишувам од позиција на „транспарентна пристрасност“: на пример, ги тумачам случувањата во јавните дискурси од „социјалдемократска перспектива“, знаејќи што моите читатели може да добијат. Критика на авторитарната опозиција на Христијан Мицкоски со сите нејзини сомболички и идентитетски набои.
А авторитарните режими ќе ги критикувам секогаш и секаде затоа што само тие ги напаѓаат новинарите. Од друга страна, нашето поле на борба мора да го заоштриме. Авторитарните корисници се наоѓаат на Фејсбук, твитер и другите мрежи, во огромна мера тамо лежат виновниците низ кои се јакнат насилните сентименти. На нас е да ги откриеме, осветлиме и расклинкаме. Дури во некоја смисла, растурањето на овие насилнички корисници ќе овозможат главна медиумска слобода на оние кои реално сакаат вистински јавен интерeс и слобода на медиуми.
Да одиме, на крај, со извештајот на Репортери без граници – индекс на слобода на медиумите во Северна Македонија:
2016 – 118 место;
2017 – 111 место;
2018 – 109 место;
2019 – 95 место;
2020 – 92 место;
2021 – 90 место;
2022 – 57 место;
Не се дише од хунта – хибридниот режим во Македонија. Нема слобода, никој ништо не смее да каже, страшноооо! Ако не Грујо (или Мицко) да го вратиме, не?
