Астрономите бараат итна заштита на местата на Месечината кои се оценети како најдобри точки во Сончевиот систем за напредни инструменти дизајнирани да ги откријат тајните на универзумот, пишува Гардијан.
Најдобрите локации се ослободени од вибрации на земјата, заштитени од бучни емитувани сигнали на Земјата или длабоко студени – што ги прави уникатно добро прилагодени за чувствителна опрема што може да ги оневозможи набљудувањата од друго место.
Но, недопрените места, познати како места од извонредно научно значење (Sesis), се во опасност да бидат уништени од неизбежен бран мисии како што се лунарната навигација и комуникациските сателити, роверите и рударските операции, при што експертите во понеделникот предупредија дека заштитата на скапоценетите места е „итна работа“.
„Ова е прв пат човештвото да одлучи како ќе се прошириме во Сончевиот систем. Ние сме во опасност да изгубиме единствени можности за разбирање на универзумот“, рече д-р Мартин Елвис, астроном од Центарот за астрофизика Харвард и Смитсонијан во Масачусетс.
Најмалку 22 меѓународни мисии се очекува да слетаат на Месечината до крајот на 2026 година, а половина ќе се упатат кон локациите во близина на лунарниот јужен пол. Ќе следат повеќе, вклучувајќи комерцијални и цивилни слетувачи, додека две бази на месечината, едната американска, другата кинеска и руска, се очекува да бидат оперативни во 2030-тите.
Без никаква координативна власт, нема ништо што ќе ги спречи идните судири на Месечината, велат истражувачите. Ризиците варираат од физички судири и облаци од прашина што се креваат од лунарните активности до вибрации, електромагнетни пречки и оштетување на локациите од дупчење и други операции.
Далечната страна на Месечината е најмирното место во Сончевиот систем, благодарение на 70 милијарди тони лунарна карпа што го блокира преносот од Земјата. Условите го прават совршено радио телескопите да ги набљудуваат космичките темни времиња, времето пред ѕвездите и да бараат „техносигнатури“ на вонземскиот живот. Но, далечната страна е толку планинска, што научниците идентификуваа само три локации каде што може да се инсталираат големи телескопски низи. Едниот, наречен Mare Moscoviense, е богат со хелиум-3, супстанца што американскиот стартап Interlune сака да ја ископува.
Други главни места се базите на кратерите на северниот и јужниот лунарен пол, кои биле заштитени од директна сончева светлина со милијарди години. Овие трајно засенчени региони или „ладни стапици“ се меѓу најстудените места во универзумот и идеални за големи инфра-црвени телескопи кои можат да работат само на температури под -200C. Лунарните инфрацрвени телескопи би можеле да снимаат планети со големина на Земјата околу далечните ѕвезди и да бараат знаци на живот во нивната атмосфера.
Понатамошни места што астрономите сакаат да ги заштитат се ладни стапици во сеизмички тивките региони на Месечината. Недостатокот на вибрации од Земјата ги прави овие идеални за детектори за гравитациски бранови кои можат да почувствуваат движења 1.000 пати помали од атомското јадро. Една од идеите е да се постават сеизмометри во ладни стапици околу Месечината за да се открие како самата Месечина трепери кога минуваат гравитациони бранови.
Пишувајќи во Филозофските трансакции на Кралското друштво, Елвис и д-р Алана Кроликовски, политиколог од Универзитетот за наука и технологија во Мисури, рекоа дека Сесис претставил „вонредни можности за астрономски истражувања“, но предупреди дека локациите се „ретки и кревки“.
Соѕвездијата на сателити кои обезбедуваат комуникации и ГПС на Месечината, исто така, би можеле да ги уништат плановите на астрономите со мешање на телескопите, додека тешките ровери и роботите за рударство би можеле да генерираат прашина и вибрации кои ги намалуваат чувствителните експерименти, додаваат истражувачите.
Подготви: Ј. Ѓ.
