Универзумот штотуку стана појасен. Во значаен чекор за астрономијата, опсерваторијата „Вера Рубин“ ги објави своите први слики од вселената, направени со најголемата дигитална камера некогаш изградена. Овој момент – наречен „прва светлина“ – го означува почетокот на десетгодишна мисија што ветува целосна револуција во нашето разбирање на космосот – и научниците тоа го нарекуваат историски настан.
Сместена на врвот на Серо Пачон во северно Чиле, телескопот на опсерваторијата со огледало од 8,4 метри веќе започна со набљудувањата за Наследното истражување на просторот и времето (LSST), десетгодишна кампања за скенирање на јужното небо со невидена прецизност. За разлика од претходните телескопи кои ја сликаа истата област од небото на неколку недели или месеци, Рубин ќе го рефотографира небото на секои неколку ноќи, создавајќи нешто налик на „движење на слика“ на универзумот.
Овој динамичен приказ ќе им овозможи на астрономите да сведочат како универзумот се менува во реално време – од експлодирачки ѕвезди и движења на галаксии до пролазни астероиди и комети.
Првите слики, направени за време на тестирање во траење од само 10 часа, веќе ја покажуваат извонредната моќ на опсерваторијата. Меѓу прикажаните објекти се Трифидната и Лагунската маглина, како и огромниот кластер на галаксии во Девица, дом на илјадници галаксии. Само овие почетни експозиции открија околу 10 милиони далечни галаксии, бројка што е само мал дел од она што се очекува да биде откриено.
Секоја слика е снимена со 3.200-мегапикселната камера на Рубин – најмоќната дигитална камера некогаш направена за астрономија. Видното поле е толку широко што секоја слика може да пополни 400 екрани со висока резолуција, додека притоа доловува објекти стотици милијарди светлосни години оддалечени.
Десно: Дијаграм на фокалната рамнина на опсерваторијата. Секоја од 189-те мали сини квадратчиња — организирани во 21 „рафт“ со по девет сензори — претставува CCD сензор со резолуција од 4096 × 4096 пиксели. Photo: Rubin Observatory / NSF / AURA
И покрај тоа што беше во тестирање, опсерваторијата Рубин веќе откри над 2.100 нови астероиди, меѓу кои и седум објекти блиски до Земјата. Иако ниту еден не претставува закана, нивното брзо откривање ја потврдува способноста на телескопот за набљудување и безбедност на Сончевиот систем.
Во полн капацитет, Рубин ќе може да открие до 20.000 астероиди на секои 10 недели, со што брзо ќе ги надмине годишните капацитети на другите истражувања. Во текот на следната деценија, се очекува да открие милиони мали тела – од астероиди до објекти од Кајперовиот појас. Можно е дури и да открие ретки меѓуѕвездени посетители или докази за постоењето на хипотетичката Планета Девет.
Вредноста на Рубин далеку ја надминува естетиката. Со мапирање на позициите и формите на милијарди галаксии, телескопот ќе помогне во решавање на најголемите космички мистерии: темната материја и темната енергија, кои сочинуваат околу 95% од универзумот.
Со шест специјализирани филтри за боја, телескопот ќе собира податоци за растојанието, бојата и движењето на галаксиите – овозможувајќи им на научниците да создадат најдеталната тридимензионална мапа на универзумот досега.
Техничките карактеристики на Рубин се исто толку импресивни колку и сликите. Камерата со 3,2 гигапиксели е со големина на мал автомобил и е поставена на телескоп кој може да собере повеќе светлина во една ноќ отколку некои опсерватории за цела година. Секоја вечер ќе генерира над 20 терабајти податоци, а до крајот на мисијата се очекува да создаде архива од повеќе од 500 петабајти – огромна база на податоци што ќе служи за откритија во иднина.
Сите податоци од Рубин ќе бидат јавни и достапни за научната и пошироката јавност. Од сурови слики до каталози на објекти и аларми за небесни настани, отворениот пристап има за цел да го забрза истражувањето и да го инспирира образованието ширум светот.
Проектот е финансиран од Националната научна фондација на САД (NSF) и Министерството за енергетика на САД (DOE), и е управуван од NOIRLab во соработка со повеќе меѓународни институции.
Порано позната како LSST, опсерваторијата е преименувана во чест на Вера Рубин, визионерска астрономка чија работа со ротацијата на галаксиите обезбеди клучен доказ за постоењето на темна материја. Нејзиното наследство продолжува преку овој телескоп, создаден да го осветли невидливото.
Научниците ја нарекуваат Рубин „машина за откритија“ и „космички снимател“. Со создавање на филм од целoто небо од јужната хемисфера во текот на десет години, таа ќе го долови универзумот во акција – нешто што ниеден телескоп досега не го направил на толку голема скала.
Овие први слики не се само убави – тие се пролог кон приказната што сè уште се пишува низ просторот и времето.
Редакција Фронтлајн
