Пишува: ДРАГАН МИШЕВ
Кинеската „мека моќ“ (soft power) во последната деценија привлекува сè поголемо внимание како алтернатива на западното влијание во регионот на Западен Балкан. Наместо директен политички или воен притисок, Кина настапува преку културна дипломатија, образовна соработка и технолошка поддршка, со што настојува да создаде позитивен имиџ и долгорочна зависност кон нејзините институции и технологии.
Во последните години Кина постепено го зацврстува своето присуство во Северна Македонија преку стратегија на „мека моќ“ – комбинација на културна дипломатија, академска соработка и технолошки донации. Таа стратегија е насочена кон создавање позитивен имиџ за Кина, нејзиниот модел на развој и нејзините компании, во контекст кога земјата е членка на НАТО и се стреми кон членство во ЕУ.
Таа стратегија е особено видлива преку образовниот систем и универзитетите, присуството на кинески компании во ИКТ секторот, како и преку користење на кинеската социјална платформа ТикТок.
Кинеското активно присуство во македонското образование
Соработката во областа на образованието помеѓу Северна Македонија и Кина се реализира врз основа на „Спогодбата за соработка во областа на образованието“ помеѓу двете Министертва за образование, која беше потпишана уште на 5-ти декември 2007 година во Пекинг, НР Кина, додека соработката во областа на науката и технологијата се одвива врз основа на „Спогодбата за научна и технолошка соработка“ помеѓу Владата на Република Македонија и Владата на Народна Република Кина, потпишана минатиот век, на 7 март, 1995 година.
Од Министерство за образование велат дека интензитетот на соработката не бележи тренд на намалување, но во изминатите неколку години не се предложени нови иницијативи за продлабочување на истата“.
Според податоците од минатата година, расте бројот на студенти кои го изучуваат кинескиот јазик, преку Институтот „Конфуциј“ во Скопје, кој е отворен во рамките на Универзитет, „Св. Кирил и Методиј“ во 2013-та година, веројатно најважната и долгорочна стратегија за зацврстување на кинеската мека моќ во Северна Македонија, преку промоција на кинескиот јазик и култура создава мрежа на млади луѓе, академици и професори со афинитет кон Кина. Иако формално е културна установа, тој претставува инструмент на кинеската надворешна политика – со цел да се шири влијанието на наративи што ја прикажуваат Кина како модел на стабилност и развој без западни условувања.
Паралелно, соработката меѓу Универзитетот „Гансу“ од Кина и Универзитетот за информатички науки и технологии од Охрид отвора простор за долгорочна академска и технолошка поврзаност, особено во областите на агротехнологијата и дигиталните системи.
Дека Кина, не запира со својот интерес за присуство во македонското образование, покажува и Меморандумот за разбирање за заедничко финансирање проекти за истражување и развој. Со него е предвидено на база на реципроцитет да се финансираат истражувачки развојни проекти со кои ќе се обезбедат и средства за опремување на лаборатории за заеднички научни истражувања во земјите. Овој меморандум е дел и од официјалниот стратегиски план на МОН за периодот 2022-2024 година.
Едно истражување на невладината организација „Естима“ од Скопје, покажува зголемен интензитет на објавување на кинески наслови на македонски јазик.Така, од 1978 година на македонски јазик се објавени вкупно 90 кинески наслови, од кои 50 само од почетокот на 2018 година, а половина од нив – детски книги. Некои од преводите се објавени во соработка со издавачката куќа „Делфин книги“, со седиште во Пекинг, подружница на Кинеската меѓународна издавачка група (China International Publishing Group), која е во сопственост на Кинеската комунистичка партија.
Технолошко присуство на кинеската компанија Huawei во институциите
Додека западните партнери ја ограничуваат употребата на кинеска технологија, Huawei во Македонија донира ИТ опрема на ФИНКИ, Педагошкиот факултет и Природно-математичкиот факултет. Иако тоа се претставува како поддршка на дигитализацијата, во суштина се создава технолошка зависност во момент кога Европската унија воведува строги ограничувања за „високоризични добавувачи“ како Huawei и ZTE поради безбедносни ризици.
Huawei се соочува со значителни ограничувања и е забранет пристап до клучните институции на ЕУ и специфични проекти во некои земји, кои ја забранија нејзината опрема од нивните 5G мрежи. Од март 2025 година, Huawei е забранет од Европскиот парламент и Европската комисија поради истрага за поткуп.
Во такви околности, прифаќањето на донации од Huawei може да биде контрапродуктивно за македонската евроатлантска ориентација. Иако се претставува како помош за универзитетите, ваквата опрема создава технолошка зависност, а во поширок контекст — потенцијален канал за влијание и размена на податоци.
Влијанието на кинеската социјалната мрежа TikTok врз младите
Дополнително, социјалната мрежа TikTok, во сопственост на кинеската компанија ByteDance, претставува нов канал на влијание врз младите во Северна Македонија. Преку популарна и забавна содржина, апликацијата често оформува ставови и вредности кај младите, а индиректно може да влијае и врз политичките ориентации, особено во предизборни периоди. За разлика од Северна Македонија, TikTok е делумно или целосно ограничен во институциите на ЕУ, НАТО и некои западни земји (вклучувајќи ги САД, Канада и Франција), па и во Албанија, поради загриженост за приватноста и можен пристап на кинеските власти до податоците на корисниците. Токму поради ваквите ризици, Европската комисија и Европскиот парламент забранија користење на TikTok на службени уреди.
Така, кинеското присуство не само што гради образовни и технолошки врски, туку и оформува дигитални навики и перцепции што можат индиректно да влијаат на демократските процеси и изборните ориентации на младите генерации.
Кинекото влијание врз изборите
Во контекст на претстојните локалн избори во земјава, кинеската „мека моќ“ делува суптилно, преку оформување на јавно мислење што го гледа кинескиот модел како поефикасен, стабилен и помалку условен од западниот. Во оваа рамка, сè поголем акцент се става на БРИКС – економскиот сојуз во кој Кина има водечка улога. Некои локални политички актери и аналитички кругови го претставуваат БРИКС како потенцијална алтернатива на Европската Унија, односно како „нов пол на глобална рамнотежа“ кој нуди економска соработка без политички условувања. Овие идеи, иако ретко отворено застапувани, влијаат врз дел од јавниот дискурс, особено кај гласачи кои се разочарани од темпото на евроинтеграциите или ја гледаат ЕУ како прекумерно рестриктивна.
Така, кинеското присуство не само што гради образовни и технолошки врски, туку и оформува перцепции што можат индиректно да влијаат на изборните ориентации и ставовите за надворешната политика на земјата.
Останува предизвикот за Северна Македонија, како земја членка на НАТО и претендент за влез во ЕУ, како, следејќи ги насоките на евро=атлантските организации и институции, да ја зачува отвореноста кон глобалната соработка, без да дозволи кинеската културна и технолошка дипломатија да се претвори во структурна зависност што би влијаела врз демократските процеси и стратешката ориентација на земјата.
Овој извештај е подготвен со истражувачка и аналитичка помош од АИ (ChatGPT, OpenAI). Алатката помогна во мониторинг на отворени извори, медиуми, социјални мрежи и бази за проверка на факти, како и во изработката и уредувањето. Сите интерпретации, заклучоци и одговорноста за содржината остануваат исклучиво кај авторот и CIVIL.
Оваа статија е дел од проектот Демократски навигатор – стратешки одговор на дезинформациите и хибридните закани, градење демократска отпорност.
Преземено: Цивил Медиа
