ПИШУВА: НЕНАД ЈОВАНОВИЌ
Во овој мој сегашен живот, Игор Мандиќ е дел од мојата домашна библиотека, а работите со домашните библиотеки растат, се менуваат и созреваат така како што расте, се менува и созрева нивниот сопственик. За разлика од оној мој „претходнен живот“, во кој немаше книги, а имаше некои други работи кои немаа врска со книги, денес можам слободно да кажам дека не сум среќен човек. Можеби повремено задоволен, ама среќен многу тешко. Можеби во „претходниот живот“ можев да имам библиотека со книги, ама немав; тогаш ме интересираа некои други работи, и тука помош нема.
Во денешната библиотека стои Игор Мандиќ, прочитан најмалку еднаш: „У задњи час“, „Себи под кожу“, „Бјела врана“ (ја купив во Белград 2012. година со мојот непрежален Роберто Беличанец), „За нашу ствар“, „Екстазе и мамурлуци“, „Шта, заправо, хоче те жене“, „Арсен“, „Книжевност и медијска култура“… Откако го сретнав Мандиќ, никогаш не се одвоив од него или тој од мене, сосема сеедно. Пред четири години, додека се sверев непрегледно на плоштадот Македонија во Скопје, налетав на „антикварното“ оделение наспроти коњот, една тета ми ја послужи – со попуст –„Збогом, драги Крлежа“, изворно издание, објавена 1988 година. Да, тогаш сфатив: Игор е неверојатен, луд, прониклив, луциден, кавгаџија, оштар и никогаш, ама никогаш – личен. Еден од ретките што знае да разгранични што е приватно, а што е јавно.
И тогаш го купив тоа парче „Збогум, драги Крлежа“, за да го имам во својата библиотека, како потврда дека се’ уште го сакам Игор со неговиот пишан збор. Можеби не како писател, можеби поради мене, како читател. Не знам зошто, ама поради некоја нејасна причина тоа за мене беше важно. Во таа книга Мандиќ го растура митот за Крлежа: беше ироничен кон Крлежа, ироничен кон социјалистичкото општество и владеачкиот режим, ироничен кон слободите на еднопартискиот систем, према поделбите на лево и десно, према ограничената демократизација и либерализација на политиката… За волја на вистината и прецизност за неговиот дух: Игор Мандиќ во тоа време беше изразит антикомунист. Но, сега не тоа толку важно. Да, се’ уште ми стојат книгите на Игор Мандиќ во полиците, не толку уредно и раштркано горе-долу, ама сепак.
Неговиот збор беше дел од една подобра граѓанска класа која денес не постои или постои „на лажичка“. Го имаше оној смисол за детаљ, оној полемички оштар „гвинт“ што никого не оставаше рамнодушен, а толку мек, сентиментален, толку силно умееше да ти „влезе под кожа“. Мандиќ беше човек – и писател – за кој знаеш веднаш дека тоа е оној правиот; и секој има неколку писатели во својот живот на кои секогаш може да се врати. Мандиќ за мене е еден од тие писатели на кои секогаш се враќам.
Ете, жал ми е што Мандиќ замина, и воопшто не ми е гајле дали нашата јавност го знае, го читала, баш ми е гајле за провинциските морализатори и безначајни сламарици со нивните исушени глаголи, и натаму Мандиќ е тука, иако физички не е, тука е во пркос на се’. На што во „пркос“? На се’. На се она за кое пишуваше, и на кое немам што да додадам, немам ниту на кого да се потпрам, од тоа време во кое писателот зборуваше и пишуваше.
Игор Мандиќ беше годиште со мојот покоен дедо. Кога дедо ми беше мој дедо, а јас бев негов тинејџер, и кога во ништо не ти е добар твојот дедо, а за татко ни не знаеш, и што и да прави, прави погрешно. Ми беше, во тоа магарешко време, неверојатна констатација дека дедо ми и Мандиќ се врсници: Игор во џинс, со џез, со „цигариљос“ во устата, со вино, во урбана средина како Загреб, момент на една поинаква чувствителност, сензибилитет и убиствен дух, а дедо ми во одело, бирократска машна, и еден живот на „обичен“ и „секојдневен“ чиновник. Нивните светови не се допираа. А кога ќе се закачевме за мене, во смисла – што ќе биде со мене – мојот добар и немоќен дедо знаеше да каже: „ах, тој твој Игор Мандиќ“.
Од тогаш ќе помине купишта години, ќе дојдат и мрачни времиња, а јас ќе се затекнам во оние дедо-внук „политички“ препирки, па ќе му речев дека греши што никогаш не го читал Игор Мандиќ. Во меѓувреме, Игор продолжи исто, остана да биде се’ уште мој, и уште појак, појасен и полуциден во „Полицајците на духот“, таа таранзиција на митологизираниот свет на прадедовците, дедовците и татковците… И така до ден денешен. Никогаш не го видов во живо, а клиповите на јутјуб речиси сите сум ги погледал. Во неговиот писателски талент никој не се сомнева. Во неговото образование и современи интереси исто така. Неговиот космополитизам, неговиот широк дух беше олицетворение на едно чувство за нашиот културен и идентитетски простор на едно заедништво кое исчезнува, без разлика што денешната Југославија повеќе не постои.
Игор Мандиќ, драги пријатели и уште подраги пријателки, ја испи и ја изеде својата заштеда за сопствениот погреб. Му здосадило на човекот да ја уплаќа чланарината во едно загребско погребално претпријатие, а толку често останувал шворц, без скршен денар, па си ја повлекол готовината назад само како би имал за секојдневен живот. Или што би рекол Игор: „зошто да ја чекам смртта кога од неа немам никаква корист“.
Игор Мандиќ беше влемајстор на новинарското пишување, или она што може да се каже, „вистински човек од збор“. А оној Џојсов снег кој ги прекрива живите и мртвите ќе го прекрие и Игоровиот гроб, како и гробовите на сите нас; нема тука ниту поента ниту утеха.
Направеното не може да се исправи, расипаното и отруеното не може да се врати во првобитна состојба. Не знам дали тоа е сентимент, долг или што е? Ако е долг, тогаш кон кому – на писателот Мандиќ или на самиот себе? Или можеби тоа е поради мојот дедо? Нема подобар новински писател од Игор Мандиќ. А оние кои никогаш не се сретнале со неговите полемики и книги, ако, нека, и подобро е што не се сретнале. Сакав Мандиќ да го читам затоа што од неговите реченици „вистински можев да почувствувам“.
Збогум, драги Игоре!
