Паркот Блечли, зима 1939 година Во Бакингемшир, Англија, Големата војна сè уште изгледа далеку. Дури следната година ќе донесе порази за сојузничката експедиција во Европа, а по повлекувањето од Данкерк, војната ќе се пресели над Британија.
Во дворот владее магла и тишина околу вековната вила во која, со избувнувањето на новата војна, се смести таканаречената Станица Х, позната и како Државно училиште за кодови и шифри.
Светлото беше вклучено само на прозорецот на покривот на една од колибите во дворот. Тука, со ламба, младиот англиски математичар Алан Туринг (1912–1954), веќе познат низ целиот свет во тоа време по неговиот неочекуван одговор на задачата на Хилберт за определување, го решава проблемот со „Енигма“, со кој никој освен него не сака да се соочи.
Во текот на декемвриската ноќ, Туринг одеднаш го реши индикаторскиот систем на овој загадочен нацистички уред за шифрирање поморски пораки. И тогаш, пред утрото, доаѓа до друга, сосема нова идеја – тој смислува последователна статистичка техника со која може да се скрши кодот на „Енигма“. Ѝ го дава името – Банбуризмус.
Во наредните денови, тој ќе се убеди себеси дека неговиот нов метод е функционален во пракса, што доведува до започнување на најдобро чуваниот таен проект во Втората светска војна, проектот „Ултра“. Неговите последици не влијаеа само на исходот на војната, која само што не го покажала страшното лице, туку и доста случајно доведе до она што во дваесеттиот век го знаеме како компјутерска револуција.
Уредот „Енигма“ е развиен во 1923 година од германскиот криптограф д -р Артур Шербиус, со намера да привлече комерцијални компании да користат шифрирани информации. Сепак, интерес за пронајдокот на Шербиус покажа само германската морнарица, која наскоро разви своја верзија на овој уред.
„Енигма“ се состоеше од пет ротори со засеци, од кои секој претставува различни букви од азбуката. Пораката шифрирана од „Енигма“, приемникот може да ја дешифрира со помош на друга „Енигма“, но само ако е запознаен со соодветната положба на роторот. До 1933 година, целиот Вермахт ја користеше „Енигма“, која доживеа значителни подобрувања во следните години.
Уште во 1931 година, сојузниците беа свесни за постоењето и намената на овој уред, бидејќи германскиот разузнавач Ханс Тило Шмит им дозволи на француските тајни агенти да фотографираат украдени упатства за користење на „Енигма“. Сепак, ниту француските ниту британските криптолози со години не можеа да го откријат кодот. Полјаците успеаја во тоа во средината на триесеттите години.
Тим предводен од полскиот математичар Марјан Рајевски го реконструираше целиот уред, со сите детали, што им овозможи на Полјаците да ги следат радио пораките на германската армија помеѓу 1933 и 1938 година. Кога започнаа подготовките за германската инвазија на Полска во 1939 година, резултатите на Рајевски беа предадени на Британците. Потоа, британската тајна служба го започна таканаречениот проект „Ултра“ во паркот Блечли, 80 километри северно од Лондон.
Проектот собра неколку врвни британски математичари и криптолози, кои секојдневно ги дешифрираа германските тајни пораки кодирани од „Енигма“. Од септември 1939 година, криптоаналитичарите Алан Туринг и Дили Нокс спроведоа истражување во Државното училиште за кодови и шифри.
Секој ден се снимаа над 2.000 шифрирани радио пораки на германската армија, од кои некои беа испратени од највисоко ниво, па дури и од самиот Адолф Хитлер. Со цел да се тестираат сите комбинации на роторот „Енигма“ и да се процесираат големи количини на податоци, дури и првите примитивни компјутери беа развиени за време на проектот Ултра. Клучниот проблем беше навремено наоѓање на соодветен распоред на роторот, но за време на војната, Паркот Блечли доби бројни разузнавачки информации собрани на терен, како на пример пронаоѓање кодови за „Енигма“ на два заробени бродови во Атлантикот.
С. Б.
* Според есејот на истиот автор „Математичко јаболко“ објавен во „Времену науке“
извор: Наука кроз приче
подготви: Ј. Ѓорѓиоски
