Приливот на оружје во Украина по целосната инвазија на Русија во февруари 2022 година, додаден на веќе голем арсенал со оружје во земјата (особено од избувнувањето на конфликтот во 2014 година), ја зголеми загриженоста за ширењето на ова оружје во рацете на криминалците понатаму во Западна Европа и можниот ефект врз организираните криминални активности, се наведува во статија за извештајот на Глобалната иницијатива против транснационалниот организиран криминал.
Со цел да се обезбеди увид во ова прашање, во 2023 година Глобалната иницијатива против транснационалниот организиран криминал (GI-TOC) воспостави програма за следење на оружјето („Монитор“) за следење на протокот на оружје надвор од Украина и во Европа.
Главна цел на проектот беше собирање на цените на црниот пазар за оружје , и во Украина, и во Европа, под претпоставка дека споредбата на цените во различни земји и анализата на промените во тие цени, ќе помогне да се расветли природата на понудата и побарувачката на национално и транснационално ниво. Овие податоци се добиени од контакти со подземјето и од органите за спроведување на законот во различни земји.
Квалитативните интервјуа со извори од подземјето, органите на прогонот, новинари, активисти и други помогнаа да се разјасни сликата за податоците во однос на побарувачката за оружје кај криминалците, апетитот за ризик и потенцијалните двигатели и бариери. Дополнително, Монитор собираше информации за заплени и официјални извештаи за огнено оружје и нарача истражување на пазарите на „дарк“ веб-страниците.
И Украина и западните партнери на Украина беа свесни за политичките и криминалните ризици од пренасочување на оружјето и поставија строги механизми за надзор за следење на испораката на оружје.
Според Вадим Џубински, шеф на криминалистичката истрага во украинската национална полиција, сите изгубени и украдени оружја, кои моментално брои 593.000, се евидентирани, нумерирани, а украинските европски партнери знаат за ова оружје.
“Ако такво оружје се појави во која било земја во Европа или светот, веднаш ќе сфатиме дека тоа е вметнат и лажен наратив, дека е дело на руските специјални служби за дезинформации и наративи за Украина“, вели Џубински.
Украинските војници интервјуирани во февруари 2024 година зборуваа за строги стандарди за оружјето, и за време и на крајот на нивната служба. Но, во оваа нервозна клима, сите официјални недостатоци беа строго разгледани.
Иако не се директно поврзани со пренасочување на оружје, корупциските скандали околу воените набавки во Украина предизвикаа загриженост за одговорноста на материјалот во војната. Анализирањето на вистинскиот ризик стана суштинско за да се продлабочи дискусијата надвор од насловите.
Овој извештај ја сумира првата година од работата на Монитор, опфаќајќи ги 2023 и почетокот на 2024 година. Неговиот суштински наод е дека изобилството на нелегално оружје досега беше ограничено на Украина и дека нема потврден инцидент на организирана трговија со оружје од Украина до земјите од ЕУ.
Овој извештај беше изготвен од Опсерваторијата на нелегални пазари и конфликтот во Украина при Глобалната иницијатива против транснационалниот организиран криминал (GI-TOC), со придонес од мрежата консултанти и истражувачи, вклучувајќи ги Фредерик Штајб-Вебер, Јуси Саринен и Фредерик Крота. Издавачот им се заблагодари на Крис Монтеиро и неговиот анонимен коавтор за нивната фасцинантна длабинска истрага за трговијата со оружје на дарк веб.
Во работата на овој проект учествува и македонскиот новинар Александар Србиновски при Опсерваторијата на нелегални економии при GI-TOC во Југоисточна Европа за неговата извонредна анализа на цените на црниот пазар и трендовите во врска со нелегалното оружје во Западен Балкан.
Д. Тахири / Цивил Медиа
