Досегот и кредибилитетот на меѓународното право се на најниско ниво во последните години, бидејќи владите ги отфрлаат налозите за апсење во некои од најпознатите случаи кои треба да се најдат пред Меѓународниот кривичен суд (МКС), се наведува во анализата на Си-Ен-Ен.
Во изминатите 18 месеци, судот со седиште во Хаг издаде налози за апсење на рускиот претседател Владимир Путин, како и на израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху, неговиот поранешен министер за одбрана Јоав Галант и висок функционер на Хамас.
Нетанјаху е првиот лидер на западните сојузници кој судот го обвини за воени злосторства и злосторства против човештвото. Израел поднесе жалби и побара од судот да ги суспендира налозите. Во меѓувреме, неколку моќни држави се одлучија да не ги спроведуваат налозите, додека други отворено ги отфрлија.
Париз на почеток го поддржа налогот за апсење на Нетанјаху, како што жестоко го поддржа налогот и за Путин и ја повтори својата „долгогодишна посветеност за поддршка на меѓународната правда“. Но, само неколку дена подоцна, француското Министерство за надворешни работи го смени својот став, сугерирајќи дека бидејќи Израел не е член на судот, неговиот премиер би можел да биде имун од апсење.
Критичарите велат дека одговорите сугерираат две групи правила: едно за традиционалните сојузници на Западот и друго за неговите непријатели.
Според Џејмс Џозеф, главен уредник на Јурист њуз, Основачкиот договор на МКС ги обврзува 124-те земји потписнички да ги уапсат Нетанјаху и Галант, .
„Се чини дека сè помалку одредени држави ќе ја поддржат оваа обврска. Државите не можат да бараат успех во меѓународната кривична правда доколку не се обврзат да ги поддржуваат правата на сите вклучени“, рече тој за Си-Ен-Ен.
Случајот Нетанјаху беше само последниот удар врз авторитетот на судот. Во септември, Путин отпатува во Монголија без да се соочи со никакви последици. И покрај тоа што беше потписник на Римскиот статут – договорот со кој беше основан судот во 2002 година – Монголија со црвен тепих му посака добредојде на рускиот лидер.
Патувањето беше прво на Путин во земја членка на МКС откако судот издаде налог за апсење против него во март 2023 година за неговата наводна улога во военото злосторство за незаконско депортирање на украински деца.
Недостаток на консензус
Налозите за Нетанјаху и Галант предизвикаа различни реакции од западните држави, нагласувајќи го недостатокот на консензус за тоа како да се одговори на обвинувањата од висок профил против сојузниците.
Тогашниот шеф за надворешна политика на ЕУ, Жозеп Борел, рече дека тие се „обврзувачки“ и треба да се спроведат. Ирска, Канада и Холандија се согласија. Германија се огради, велејќи дека споделува „уникатни односи и голема одговорност со Израел“, додавајќи дека понатамошни чекори ќе бидат можни само кога ќе се предвиди посетата на Нетанјаху на Германија.
Во меѓувреме, Аргентина и Унгарија, и двете земји членки на судот, јасно ставија до знаење дека Нетанјаху е добредојден да ги посети. Унгарскиот премиер Виктор Орбан рече дека одлуката на МКС е „дрска, цинична и целосно неприфатлива“ и му гарантира на Нетанјаху слобода и безбедност доколку ја посети Унгарија.
САД, кои никогаш не се приклучија на судот и имаат обезбедено договори со околу 100 земји за да го спречат апсењето на Американците обвинети од нив, ги осудија налозите за израелските лидери.
Критиките на администрацијата на Бајден за налозите за изреалците беа исто толку нагласени како и нејзината поддршка за налогот на Путин. По издавањето на налогот на Путин, претседателот Џо Бајден рече дека тоа е „многу силна точка… Тој очигледно извршил воени злосторства“.
Во ажурираната позиција на Франција, Министерството за надворешни работи на земјата во соопштението рече: „Франција има намера да продолжи да работи во тесна соработка со премиерот Нетанјаху и другите израелски власти за да се постигне мир и безбедност за сите на Блискиот Исток“.
Ненадејната промена на правецот на Франција дојде откако Израелците јасно ставија до знаење дека нема да прифатат француска улога во спроведувањето на прекинот на огнот во Либан поради нејзината имплицитна поддршка за налогот за апсење на МКС.
Групите за човекови права го осудија „образот“ на Франција. Амнести интернешенел рече дека тоа е „длабоко проблематично“ и е спротивно на обврските на владата како членка на МКС.
При менувањето на својот став, Франција се чини дека нашла засолниште во членот 98 од Римскиот статут, кој смета дека една држава не може „да постапува неусогласено со своите обврски според меѓународното право во однос на (…) дипломатскиот имунитет на една личност“.
Монголија користеше сличен аргумент – дека како шеф на руската држава, Путин ужива апсолутен имунитет од постапките на МКС, освен ако Русија не се откаже од тоа.
Судот го отфрли тоа тврдење, велејќи дека друг член ги отстранува сите имунитети. Одборот на судии ја пријави Монголија до управното собрание на МКС, тврдејќи дека членовите на судот „се должни да апсат и да ги предадат поединците кои подлежат на налози на МКС, без оглед на официјалната положба или националност“. Секое друго толкување би ја „поткопало целта на Римскиот статут за ставање крај на неказнивоста на оние кои го загрозуваат глобалниот мир и безбедност“, рече тогаш МКС.
Портпаролот на судот, Фади Ел Абдалах, рече дека нема да се откаже од прогонот на Нетанјаху, велејќи за израелскиот Канал 13 дека „политичките размислувања и заканите нема да влијаат на одлучувањето, судиите се независни и ќе одлучуваат само според доказите и закон“. Тој, исто така, рече дека е многу малку веројатно дека судиите ќе ги поништат налозите.
Политиката е во спротивност со меѓународните обврски
Доказот од последните неколку месеци е дека политичката целисходност понекогаш ги надминува меѓународните обврски. Кога Монголија го пречека Путин, реалноста на земјата да живее во соседството со Русија и Кина беше најважна.
Портпаролот на американскиот Стејт департмент Метју Милер ја призна таа реалност во септември. „Ја разбираме позицијата во која се наоѓа Монголија, сместена меѓу два многу поголеми соседи, но мислиме дека е важно тие да продолжат да го поддржуваат владеењето на правото ширум светот“, рече тој.
Ставот на САД за случајот со Израел беше прилично поинаков, при што Советот за национална безбедност го осуди „брзањето на обвинителот да бара налози за апсење и вознемирувачките грешки во процесот што доведоа до оваа одлука“.
Контрадикторните одговори на налозите на МКС оваа година го доведуваат во прашање деценискиот напредок во гонењето на воените злосторства и злосторствата против човештвото, почнувајќи од судењата во Нирнбург во повоена Германија.
Патот често бил нерамен. Јужна Африка, член на МКС, го игнорираше налогот за апсење на тогашниот судански водач Омар ал-Башир во 2015 година кога тој беше во посета.
Но, Путин внимаваше да не патува во која било друга земја-членка на МКС и го прескокна минатогодишниот самит на БРИКС во Јужна Африка, избегнувајќи лет над многу земји-членки.
Што се однесува до МКС, тој сега може да се најде на мета. Оваа година Претставничкиот дом на САД усвои нацрт-закон за санкционирање на судот, заканувајќи се со финансиски санкции и визни ограничувања против поединци и судии поврзани со МКС. Сенатот допрва треба да го прифати предлог-законот, но идниот лидер на мнозинството во Сенатот Џон Тун предупреди дека републиканското мнозинство ќе го направи усвојувањето на законот приоритет на следниот Конгрес доколку МКС не ја повлече својата одлука да ги гони израелските лидери.
Во неговиот прв мандат, поранешниот претседател Доналд Трамп воведе санкции за обвинителите на МКС поради нивните истраги на израелските лидери и наводните американски воени злосторства во Авганистан.
Мајк Волц, советникот за национална безбедност на Трамп за неговиот втор мандат, за налогот за Нетанјаху рече дека „МКС нема кредибилитет… Може да очекувате силен одговор на антисемитската пристрасност на МКС и ОН во јануари“. Републиканскиот сенатор Том Котон го нарече „кенгурски суд“.
Сè уште е точно дека за секој кој е под налог за апсење од страна на МКС, светот станува сè помал, а неизвесноста за патување е поголема. Но, оваа година покажа дека ако имате пријатели на вистинските места, сепак некаде ќе има црвен тепих, се истакнува во анализата на Си-Ен-Ен.
Подготви: Ј. Ѓ.
