Пет тунели кои навлегуваат длабоко во планинскиот масив, голема поддржувачка структура и широк безбедносен периметар – тоа е сѐ што може да се види од таинствената постројка за збогатување на гориво „Фордо“ во Иран, според најновите сателитски снимки.
Овој строго чуван комплекс, лоциран во близина на светиот град Ком, предизвикува шпекулации за неговата вистинска намена и големина уште од 2009 година, кога беше објавено неговото постоење. Информациите за објектот најмногу потекнуваат од ирански документи што израелската разузнавачка служба ги украде пред неколку години.
Главните хали на Фордо, според проценките, се наоѓаат на длабочина од 80 до 90 метри под земја – доволно длабоко за да бидат недостапни за каква било воздушна бомба што ја поседува Израел. Тоа ја прави воздушната офанзива речиси невозможна.
Во контекст на неодамнешните израелски напади врз Иран, дел од аналитичарите предупредуваат дека токму во Фордо Техеран би можел да се обиде да ги претвори резервите на збогатен ураниум во нуклеарна бомба. Израел во последните денови го таргетираше објектот, но според Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ), досега или не можел, или не сакал да го оштети.
Иако Иран постојано тврди дека неговата нуклеарна програма е мирољубива, Фордо со години претставува јадро на сомнежите во однос на вистинските намери на Техеран. „Големината и конфигурацијата на објектот не се совпаѓаат со мирољубива програма“, изјави поранешниот американски претседател Барак Обама во 2009 година, заедно со тогашните лидери на Франција и Обединетото Кралство, откривајќи го Фордо пред јавноста.
Одбрамбена тврдина со длабоки корени
Изградбата на објектот започнала во почетокот на 2000-тите, според историски сателитски снимки и информации од МААЕ. Објектот бил дел од таен проект за развој на нуклеарно оружје, вклучувајќи и производство на високо збогатен ураниум.
Во писмо до МААЕ од октомври 2009, Иран тврдел дека изградбата под земја е реакција на закани за воени напади, и дека Фордо бил замислен како резерва за другата голема нуклеарна постројка – Натанс.
Првично, Фордо бил дизајниран да собере до 3.000 центрифуги. Меѓутоа, со склучувањето на нуклеарниот договор (JCPOA) во 2015 година, Иран се обврзал да отстрани две третини од центрифугите и целокупниот нуклеарен материјал од објектот. Овој процес бил запрен кога претседателот Доналд Трамп го повлече САД од договорот во 2018 година.
„Документите што не се измислуваат“
Истата година, Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху јавно објави детали од наводната „атомска архива“ на Иран – преку 55.000 документи кои, според него, недвосмислено покажувале дека Фордо е дел од програма за производство на оружје. Меѓу документите имало и технички цртежи и цели планови за производство на ураниум со воен квалитет.
„Прегледавме стотици илјади страници. Тоа едноставно не може да се измисли“, изјави аналитичарот Дејвид Олбрајт од Институтот за наука и меѓународна безбедност во Вашингтон.
Колку е навистина опасен Фордо?
На 14 јуни, сателитска снимка од компанијата Maxar покажа дека на објектот нема видлива штета, и покрај тоа што беше еден од трите нуклеарни објекти таргетирани од Израел.
МААЕ во извештај од 31 мај потврди дека Иран го зголемил производството на ураниум збогатен до 60%, ниво кое лесно може да биде надградено до воен квалитет. Според анализата на Институтот ISIS, Иран би можел да претвори залихи на збогатен ураниум во доволна количина за девет нуклеарни бомби – и тоа за само три недели.
Бомба која (не) може да ја погоди целта
Според израелскиот амбасадор во САД, Јехиел Лајтер, единствено САД поседуваат бомба што може да го оштети Фордо од воздух – GBU-57, која навлегува до 60 метри под земја. Но Фордоу е подлабок. Бомбата може да се испорача само со B-2 стелт бомбардери, кои Израел ги нема.
„Дури и со тие бомби, веројатноста да се пробие до јадрото на објектот е мала без повеќекратни удари на истото место“, наведува извештајот на британскиот тинк-тенк RUSI.
Некои аналитичари веруваат дека Израел би можел да ја оневозможи работата на објектот и без целосно уништување – со уништување на тунелите и системот за вентилација, што би го парализирало објектот на неколку месеци.
„Дури и ако го уништите Фордо, прашањето останува – колку центрифуги има Иран на друго место, и каде се тие?“ вели Олбрајт. „Фокусот на Фордо можеби е претеран – вистинската опасност е поширока.“
Целата анализа на Си-Ен-Ен, ТУКА.
Подготви: Ј. Ѓ.
