Најдалечниот поздрав што човештвото некогаш го испратило – гласот што уште одекнува низ ѕвездите. Во шестото издание на ФронтКосмос патуваме со Војаџер 1 и Војаџер 2
Пред речиси половина век, човештвото испрати два метални гласници во вселената, без цел да се вратат, без гаранција дека некој ќе ги чуе. Војаџер 1 и 2 тргнаа од Земјата во 1977 година, носејќи со себе звуци, слики и надеж. Денес, тие се најоддалечените творби на човекот – две светлечки зрнца изгубени во космосот, што сè уште го испраќаат својот шепот: „Сè уште сме тука.“
Сонувачи во време на студена војна
Во 1972 година, во лабораториите на NASA Jet Propulsion Laboratory (JPL), група инженери и астрономи ја осмислија најсмелата идеја до тогаш: да се искористи ретка планетарна порамнетост, што се случува еднаш на секои 176 години, за да се посетат Јупитер, Сатурн, Уран и Нептун со една мисија. Тоа беше „Grand Tour“ – големото вселенско патување кое требаше да ја отвори вратата на надворешниот Сончев систем.
Од тој концепт произлегоа Voyager 1 и Voyager 2, близнаци со душа од алуминиум и титаниум, високи колку двокатна куќа, со огромна антена насочена кон Земјата. Замислени беа не само како истражувачи, туку и како гласници на човештвото.
Во ерата на студената војна, кога САД и СССР се натпреваруваа за Месечината и за оружја, НАСА одлучи да испрати нешто поинакво – гест на мир и љубопитност, порака кон непознатите што можеби некогаш ќе ја слушнат.
Лансирањето – два близнака кон бесконечноста
Voyager 2 беше прв лансиран, на 20 август 1977, од Cape Canaveral.
Voyager 1 следеше на 5 септември 1977, со побрза траекторија која ќе му овозможеше да го престигне својот брат и прв да го напушти Сончевиот систем.
Двете летала, тешки по околу 825 килограми, беа опремени со 11 научни инструменти: камери, магнетометри, детектори за плазма, радијација и космички зраци. Нивната задача беше да ја истражат непознатата територија надвор од Марс, каде сончевата светлина веќе не е топла, а гравитацијата на гигантите почнува да владее.
Чудата на Јупитер
Во 1979 година, Voyager 1 помина на само 349.000 километри од Јупитер и испрати слики што го запрепастија светот.
Ние првпат видовме:
- Вулканска активност на Ио, прв доказ дека вулканите постојат и надвор од Земјата;
- океани од мраз под површината на Европа, можеби со услови за живот;
- огромните бури на Јупитер, меѓу нив и Големата црвена дамка, стара најмалку 300 години;
- магнетосферата на планетата, 10 милиони километри широка, способна да ги зароби вселенските сонди во радијација.
Voyager 2 ја потврди секоја од овие појави неколку месеци подоцна, создавајќи најкомплетна слика за најголемиот планетарен систем во Сончевото семејство.
Прстените на Сатурн и сенката на Титан
Во 1980 година, Voyager 1 ја достигна следната станица – Сатурн.
Сликите открија дека прстените не се цврсти структури, туку милијарди честички мраз и карпа што кружат во совршен орбитален балет.
Сонцето се одбиваше од нив како од стакло, создавајќи ја најубавата симфонија на светлина во Сончевиот систем.
Но вистинското чудо беше Титан — месечина со густа атмосфера богата со метан и органски соединенија. Voyager 1 откри дека таму врне метански дожд, дека површината е маглива, и дека можеби под неа се крие океан.
Овие податоци подоцна ќе станат инспирација за мисијата Cassini–Huygens, која во 2005 година ќе спушти сонда на површината на Титан.
Војаџер 2 – единствениот што ги виде сите четири џинови
Voyager 2, единствениот што продолжи понатаму, во 1986 година пристигна кај Уран.
Таму откри дека оваа планета ротира „на страна“, со оска наклонета речиси 98°, и има сини облаци со температури од –224°C.
Во 1989 година стигна до Нептун, откривајќи ја големата темна дамка – невидлива суперолуја во атмосферата.
Со ова Voyager 2 стана првото и единствено човечко летало што ги посетило сите четири гасни џинови. Од таа година, леташе кон непознатото — пат без враќање.
Златната плоча — нашиот поздрав до бескрајот
И двата Voyagera носат нешто повеќе од научна опрема. На нивните тела е поставена Златна плоча (The Golden Record) – времеплов на човештвото. Плочата е со злато-обложен бакар, заштитена со алуминиум и гравирана со инструкции за нејзино читање. На прв поглед – дел од опремата. Но всушност, тоа е срцето на човештвото, капсула на време создадена за да го раскаже животот на една мала, сина планета.
Тимот што ја создаде – предводен од Карл Саган, заедно со Ен Друјан, Алан Ломакс, Френк Дрејк и Џон Ломберг — имал само шест недели да одлучи што е највредно од сè што постоиме.
Шест недели за да се спакува целата Земја во златен круг што може да трае милијарда години.
Во неа има 115 фотографии и дијаграми: атоми, ДНК спирали, анатомски цртежи, сцени од љубов, раѓање, танц, училишта и пазаришта. На нив стои ликот на човекот — не како освојувач, туку како битие што создава, сака и се прашува.
Следуваат 90 минути музика од целиот свет.
Таму се Бах, Бетовен и Моцарт, но и индиски раги, перуанска флејта, сенегалски тапани, јапонско кото, и легендарниот Johnny B. Goode на Чак Бери, како мал знак дека ние не само што мислиме — туку и свириме.
На плочата има и 55 поздрави на различни јазици — од древниот аккадски, латински, преку класичен кинески и грчки, до англиски, руски, француски, германски, српскохрватски, турски, бугарски…
На англиски јазик пораката гласи: „Hello from the children of planet Earth.”. Поздравот на Ник Саган, синот на астрономот Карл Саган, кој имал само шест години кога ја снимил пораката.
Покрај зборовите, има и звуци од Земјата: громови, ветер, дожд, птици, лаење на кучиња, смеа, чекори, бранови и пулс на човечко срце.
Тоа е срцето на самата Ен Друјан, снимено додека размислувала за љубовта, неколку дена откако се вљубила во Карл Саган.
Така, во бездушниот метал е втиснат најчовечкиот момент што постои – љубовта.
На предната страна се наоѓа карта со локацијата на Сонцето прикажана преку пулсари — неутронски ѕвезди чиј ритам е запишан бинарно, како небесна адреса за секој можен пронаоѓач. Над неа е пиктограмот со упатство како да се чита плочата, прикажан преку симболот на атомот на водород, најуниверзалниот јазик што го познава космосот.
Саган тогаш рече:
„Најубавото во оваа плоча не е што некој можеби ќе ја најде, туку што ние решивме да ја испратиме. Тоа кажува сè за нас.“
Во суштина, Златната плоча не е технички додаток на сонда. Таа е поема, најискрениот автопортрет на човештвото: мешавина од наука, љубопитност, радост, љубов и музика.
Ако некогаш некоја интелигентна раса ја пронајде, ќе дознае дека во овој агол на галаксијата некогаш постоело суштество кое знаело да мисли… и да сака.
Надвор од Сончевиот систем
Во август 2012 година, Voyager 1 официјално ја премина хелиопаузата — границата каде сончевиот ветер престанува да доминира, а почнува меѓуѕвезденото пространство.
Тој е најоддалечениот објект создаден од човек, на повеќе од 24 милијарди километри од Земјата.
Voyager 2 ја премина истата граница во 2018 година.
Во тие далечини, сигналот до Земјата патува над 22 часа во еден правец. Секое „прашање“ што го праќаме кон нив го чека својот „одговор“ речиси еден ден подоцна.
Последните шепоти
Двата Voyagera ги напојуваат три радиоизотопни генератори (RTG), кои користат распаѓање на плутониум-238.
Но енергијата постепено се троши.
НАСА очекува дека околу 2035 година инструментите ќе замолчат еден по еден, а комуникацијата ќе се изгуби засекогаш.
Voyager 1 сè уште го следи магнетното поле и честичките во меѓуѕвездениот простор, додека Voyager 2 испраќа слични мерења, но со намалена моќност.
Тие се како два стари патника кои сè уште шепотат низ мракот, додека нивниот дом – Земјата, се врти во своето секојдневие.
Колку далеку ќе стигнат?
Војаџерите одамна ја поминаа зоната каде што Сонцето владее. Тие патуваат низ тишината на меѓуѕвезденото пространство — регион каде гасот е речиси вакуум, а честичките се ретки како зрна прашина во океан. Таму нема насоки, нема горе и долу, нема ден и ноќ. Само вечност.
Во следните 40.000 години, Voyager 1 ќе помине на околу 1,6 светлосни години од ѕвездата Gliese 445 во соѕвездието Жирафа. Ако некој во тој систем погледне со доволно чувствителен телескоп, можеби ќе види мало метално тело што одразува далечно сонце — спомен од една одамна исчезната цивилизација.
Voyager 2 ќе се доближи до Ross 248 за околу 42.000 години, а потоа, по 300.000 години, ќе мине блиску до Sirius, најсјајната ѕвезда на нашето небо. За тогашните можни жители на Земјата — ако сè уште постои — тие ќе бидат митолошки објекти, летала за кои ќе се зборува како за митови од „првото доба на ѕвездите“.
Двата Војаџера немаат гориво, немаат сопирачки, немаат цел. Само импулс — инерција стекната од лансирањето во 1977 година. Ќе летаат низ галаксијата милијарди години, можеби ќе ја напуштат и нашата галаксија Млечен пат кога таа ќе се судри со Андромеда.
Во времето кога нашето Сонце ќе згасне и ќе стане бело џуџе, тие сè уште ќе патуваат. Нивните златни плочи ќе останат студени, но цели — сведоштва дека некогаш постоело нешто што се нарекувало „човек“.
Научниците пресметуваат дека ерозијата од космичката прашина ќе ја оштети површината на плочите, но информацијата може да опстане над милијарда години – доволно долго за некоја иднина, некоја друга раса, или дури некоја нова форма на живот, да ја пронајде.
Доколку некогаш некој навистина ја пронајде плочата и ја „слушне“, тоа ќе биде како да слуша ехо од прастара песна што одекнува низ времето.
Песна за планета што некогаш светела во синкава светлина и зборувала со ѕвездите.
Поглед наназад — „Pale Blue Dot“
Во 1990 година, на барање на Карл Саган, Voyager 1 се сврте наназад кон Сонцето и направи една од најиконичните фотографии во историјата: Земјата како светлосна точка од само 0,12 пиксели, обвиена во златен зрак на Сонцето.
Таа фотографија беше последниот поглед на Voyager 1 кон својот дом — од тогаш наваму, неговиот поглед е насочен кон вечноста.
Саган напиша: „Сите што ги љубиш, сите што ги познаваш, секој човек кој некогаш живеел, постои на таа точка. На тој бледо сино пиксел.“
Симболика и бесмртност
Војаџер 1 и 2 не се само машини.
Тие се огледало на човечката природа – на нашата радозналост, храброст и потреба да разбереме.
Во нивните тивки радио-сигнали има поезија.
Тие патуваат низ тишината, не за да стигнат некаде, туку за да ја потврдат нашата желба да не бидеме сами.
„Можеби, некогаш, некој ќе ги најде. И ако тогаш нè нема, барем ќе остане доказ дека ние постоевме, дека праќавме музика, поздрави и љубов низ ѕвездите.“, пишува Карл Саган.
Денес
Во октомври 2025 година, двата Voyagera сè уште комуницираат со Земјата.
Voyager 1 се наоѓа на 23,8 милијарди километри, а Voyager 2 на 20 милијарди километри.
Секој сигнал се прима преку Deep Space Network — огромни антени во Калифорнија, Шпанија и Австралија.
Во нивните последни години, инженерите во НАСА се однесуваат со нив како со живи суштества. Секое исклучување на инструмент е како збогување со стар пријател.
Но додека нивните срца треперат, Voyager 1 и 2 сè уште шепотат:
„Сè уште сме тука… и одиме понатаму.“
Сондите Војаџер не се само летала. Тоа се метафори за човечкото постоење.
Како и тие, ние сите сме патници низ време и простор, во потрага по смисла и светлина.
Ние испраќаме гласови, песни, слики и надеж – не знаејќи кој ќе ги слушне.
И можеби, некаде таму, во длабоката темнина, некој ќе го најде тој златен диск, ќе го слушне биењето на срцето и ќе разбере:
човекот некогаш постоел… и знаел да сонува.
Редакција Фронтлајн во соработка со ChatGPT и Gemini
Фото: Grok
ФронтКосмос дел V:
