Холивуд тагува по една од своите највпечатливи актерки. Дајан Китон, добитничка на Оскар, икона на интелигентната комедија и симбол на женската еманципација на филмското платно, почина на 79-годишна возраст во Калифорнија. Според семејството, смртта настапила ненадејно, а Китон во последните месеци водела приватна борба со здравствени проблеми. Со нејзиното заминување, филмската индустрија остана без една од најавтентичните и најпрепознатливите ликови на своето време.
Од девојка од Лос Анџелес до актерска легенда
Дајан Хол Китон е родена на 5 јануари 1946 година во Лос Анџелес. Потекнувала од скромно семејство – нејзината мајка Дороти била домаќинка и аматерски фотограф, а татко ѝ, Џек Хол, работел како инженер. По завршувањето на гимназија, се запишала на Santa Ana College, а потоа и на Orange Coast College, но ја напуштила формалната едукација за да го следи својот сон – глумата. Во доцните 60-ти се преселила во Њујорк и почнала да настапува на Бродвеј, каде ја забележале како дел од мјузиклот „Hair“.
Наскоро ја добива својата прва голема шанса – улога во театарската претстава на Вуди Ален „Play It Again, Sam“. Таа соработка ќе ја одреди нејзината кариера и ќе создаде една од најуспешните уметнички хемии во историјата на филмот.
Пробивот со „Кум“ и „Ени Хол“
Во 1972 година Китон се појави во „The Godfather“ на Френсис Форд Копола, во улогата на Кеј Адамс – жената што ја љуби и страда во сенката на мафијашката династија Корлеоне. Тоа беше нејзината прва голема филмска улога и веднаш ја лансираше меѓу најинтересните актерки на својата генерација. Копола повторно ја ангажираше и во продолжението „The Godfather Part II“ (1974), каде нејзиниот лик доби уште поголема тежина и драмска длабочина.
Но вистинскиот пробив дојде со „Annie Hall“ (1977) – филм што не само што ѝ донесе Оскар за најдобра актерка, туку и целосно го промени начинот на кој Холивуд гледа на женските ликови. Китон со својот неврзан, интелигентен и духовит настап создаде нов архетип – жена што е истовремено ранлива и силна, несовршена, но вистинита. Таа ја оживеа модерната, урбана, самостојна жена, која мисли, чувствува и одлучува – нешто што во тоа време ретко се гледаше на екран.
Филмови што ја обележаа ерата
По „Ени Хол“, Китон се претвори во една од најбараните актерки на светот. Низ следните децении остави длабок траг со филмови кои комбинираа духовитост, емоција и интелигенција. Меѓу најзначајните се:
„Looking for Mr. Goodbar“ (1977) – храбра и контроверзна драма што ја прикажа темната страна на сексуалната револуција.
„Reds“ (1981) – историска епопеја на Ворен Бити, во која Китон ја игра новинарката Луиз Брајант и добива нова номинација за Оскар.
„Baby Boom“ (1987) – духовита критика на корпоративниот свет и улогата на жената меѓу кариерата и мајчинството.
„Father of the Bride“ (1991) и продолжението (1995) – нежни семејни комедии кои ја приближија до нова публика.
„The First Wives Club“ (1996) – култна женска комедија за одмаздата на напуштените сопруги, со златното трио: Китон, Голди Хоун и Бет Мидлер.
„Marvin’s Room“ (1996) – трогателна драма во која глуми сестра што се грижи за болна роднина, уште еднаш покажувајќи емоционална длабочина.
„Something’s Gotta Give“ (2003)** – улога што ѝ донесе последна Оскар номинација, и докажа дека и во седмата деценија може да биде романтична водечка актерка.
„Book Club“ (2018)** – весела потврда дека женската духовитост и шарм не стареат.
Со повеќе од 60 филмови, нејзината кариера траеше повеќе од половина век и се протега од „новиот Холивуд“ на 70-тите до модерната ера на стримингот.
Иконата на стилот и интелектуалната комедија
Дајан Китон не беше само актерка – таа беше културен феномен. Нејзиниот препознатлив стил во „Annie Hall“ – машки костуми, шешири, вратоврски и големи очила – стана моден симбол на цела генерација.
„Јас никогаш не сум се облекувала за да бидам привлечна за некого, туку за да се чувствувам вистинита во кожата си“, ќе изјави подоцна.
Низ своите филмови Китон создаде нов жанр: интелектуалната романтична комедија – комбинација на остроумни дијалози, емоционална искреност и хумор без поза.
Таа го прикажа љубовниот хаос со таква човечност, што и денес нејзините ликови изгледаат реални и живи.
Жената што одбиваше да се вклопи
За разлика од многу холивудски колешки, Китон не се потчинуваше на индустриските стандарди. Никогаш не се омажи, посветено одгледуваше две посвоени деца и живееше тивок, самостоен живот.
Во интервјуа често зборуваше за внатрешните борби со булимија, за своите несигурности и за потребата од автентичност. „Не сакав да бидам идеална жена. Сакав да бидам искрена“, изјави во своите мемоари Then Again (2011).
Со тоа стана симбол на женската независност и слобода – и на екранот и надвор од него. За многу жени, таа беше доказ дека не мора да се биде совршен за да се биде голем.
Белег во историјата на филмот
Дајан Китон остави белег што тешко ќе се повтори. Таа го промени јазикот на холивудската глума, внесувајќи непремисленост, природност и хумор во женските улоги. Во време кога Холивуд ги претставуваше жените како украс или помошна појава, таа стана рамноправна партнерка на своите машки колеги – било да е тоа Ал Пачино, Џек Николсон или Вуди Ален.
Критичарите често велат дека нејзината најголема сила била во спонтаноста – таа никогаш не глумеше, таа живееше на платното. Дури и кога молчеше, очите ѝ зборуваа.
Нејзиниот хумор беше нежен, интелигентен, понекогаш чуден – но секогаш човечки.
Со години добиваше признанија, меѓу кои и AFI Life Achievement Award (2017) – највисока почест на Американскиот филмски институт. Но вистинското признание беше љубовта на публиката, која ја доживуваше како блиска, како личност што би сакале да ја имаат за пријателка.
Последните години и наследството
Во последната декада Китон продолжи да работи, но сѐ повеќе се посвети на пишувањето, фотографијата и архитектурата. Позната беше по својата љубов кон обновување стари куќи во Калифорнија, а и издаде неколку книги со фотографии и мемоари.
Со нејзината смрт, Холивуд изгуби многу повеќе од актерка – изгуби оригиналност и хумор што ги надминува генерациите.
Таа беше мост меѓу старото и новото кино, меѓу жената како инспирација и жената како раскажувачка на сопствената приказна.
Дајан Китон заминува со филмско наследство што не може да се избрише. Од невината Кеј во „Кум“, преку духовитата Ени Хол, до зрелата романтичарка во „Something’s Gotta Give“, нејзините улоги остануваат огледало на неколку генерации жени и на самиот дух на американското кино.
Таа беше, и ќе остане, жената што ни покажа дека шармот и вистината не зависат од младоста, туку од храброста да се биде свој.
Редакција Фронтлајн
