Судан е во североисточна Африка и е една од најголемите земји на континентот, со површина од 1,9 милиони квадратни километри.
Таа е една од најсиромашните земји во светот, со 46 милиони луѓе кои живеат со просечен годишен приход од 750 долари по глава на жител.
Населението на Судан е претежно муслиманско, а официјалните јазици на земјата се арапски и англиски.
Што се случува во Судан, кои се завојуваните страни?
Борбите во Судан се последната епизода од тензиите што следеа по соборувањето на долгогодишниот претседател Омар ал-Башир во 2019 година, кој дојде на власт со државен удар во 1989 година. После масовните улични протести кои бараа да се стави крај на неговото речиси тридецениско владеење, армијата организираше државен удар за да се ослободи од него.
Цивилите продолжија да се борат за воведување демократија.
Тогаш беше формирана заедничка воено-цивилна влада, но таа беше соборена со друг државен удар во октомври 2021 година, од кога Судан е управуван од совет на генерали, предводен од две воени лица кои сега се во центарот на овој спор: Генерал Абдел Фатах ал-Бурхан, шеф на вооружените сили и претседател на државата и неговиот заменик и водач на паравоените сили наречени Сили за брза поддршка (РСФ), генерал Мохамед Хамдан Дагало, попознат како Хемедти.
Смртоносното насилство изби на 15 април меѓу редовната армија на Судан и РСФ. Исто така, ги погоди и другите делови од државата, што доведе до растечка хуманитарна криза.
Тие не се согласија околу насоката во која оди државата и предложениот чекор кон цивилно владеење.
Главните спорни точки се плановите за вклучување на 100.000 припадници на РСФ во армијата, и кој потоа ќе ги води новите сили.
И покрај тоа што конфликтот се чини дека е околу контролата на клучните инсталации, голем дел од тоа се случува во урбаните области и цивилите станаа жртви, пишува Би-Би-Си.
Генералот Дагало истакна дека владата на генералот Бурхан билe „радикални исламисти“ и дека тој и РСФ „се борат за народот на Судан да обезбеди демократски напредок за кој толку долго копнееја“.
На многумина им е тешко да поверуваат во оваа порака, со оглед на бруталното искуство на РСФ.
Кои се РСФ?
РСФ се формирани во 2013 година и потекнува од озлогласената милиција Џанџавид која брутално се бореше против бунтовниците во Дарфур, каде што беа обвинети за етничко чистење.
Оттогаш, генералот Дагало изгради моќна сила која интервенираше во конфликтите во Јемен и Либија. Тој, исто така, разви економски интереси, вклучително и контрола на некои од суданските рудници за злато.
РСФ е обвинет за кршење на човековите права, вклучувајќи го и масакрот на повеќе од 120 демонстранти во јуни 2019 година.
Таквата сила надвор од армијата се сметаше за извор на нестабилност во земјата.
Генералот Бурхан пак, рече дека ја поддржува идејата за враќање на цивилната власт, но дека власта ќе ја предаде само на избрана влада.
Постојат сомневања дека и двајцата генерали сакаат да се држат на своите позиции на моќ, не сакајќи да го изгубат богатството и влијанието што им оди.
Не е точно јасно каде се базите на РСФ, но се чини дека нивните борци се преселиле во густо населените области.
Суданските воздухопловни сили извршија воздушни напади во главниот град со повеќе од шест милиони жители.
Кои се глобалните влогови? Влијанието на Русија и платеничката група Вагнер
Вашингтон традиционално има ограничено влијание во Судан, иако тоа почна да се менува откако Ал Башир беше соборен и земјата почна да се движи кон демократија.
Судан е важен регионален политички играч и исто така има стратешки пристаништа и огромни природни ресурси, како злато и нафта, посакувани дома и во странство.
Соседниот Египет има длабоки врски со суданската војска, додека и војската и РСФ создадоа блиски врски со регионалните моќни играчи Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати.
Но, растечката сила во последниве години низ регионот е Русија и платеничката група Вагнер, поддржана од Кремљ, која исто така се бори во источна Украина и е поврзана со трговија со злато во Судан.
Претходно оваа година Русија го финализираше договорот со воените лидери на Судан за изградба на поморска база на брегот на Црвеното Море на земјата, каде што ќе има најмногу четири бродови, вклучително и оние на нуклеарен погон, и до 300 војници.
Датирајќи од 2021 година, договорот чекаше да биде ратификуван од претстојната суданска цивилна влада – исход што сега изгледа сè поневеројатен.
„Русите се обидуваат да ги унапредат односите со двата воени кампа во последните три години“, рече Џозеф Сигле, директор за истражување на Африканскиот центар за стратешки студии, тинк-тенк во Вашингтон.
„Тие беа главно позитивни“ кон генералот Абдел Фатах Бурхан, рече тој. „Но, тие беа особено позитивни и кон Хемедти, кој ги контролираше рудниците за злато“.
Хуманитарна катастрофа како последица на конфликтот
Погодени се повеќе болници, ограбени се хуманитарни установи, а странските хуманитарни групи беа принудени да го прекинат најголемиот дел од нивните операции. Десетици илјади Суданци побегнаа во соседните земји во егзодус што предизвика предупредувања за хуманитарна „катастрофа“ со импликации за целиот регион.
Мартин Грифитс на ОН пристигна во Порт Судан на брегот на Црвеното Море со итна мисија да најде начини да им донесе олеснување на милиони Суданци кои не можат да побегнат.
„Сè уште ќе бараме договори и аранжмани за да се овозможи движење на персоналот и залихите“, им рече тој на новинарите преку видео врска од Порт Судан.
„Ќе треба да имаме договор на највисоко ниво и многу јавно и ќе треба да ги испорачаме тие обврски во локални аранжмани од кои може да се зависат“.
Испораките на помош беа запрени во Судан, каде што околу една третина од луѓето веќе се потпираа на хуманитарна помош. Поширока катастрофа би можела да се направи додека бегалците од Судан преминуваат во сиромашни соседни земји.
Исто така, повика цивилите и хуманитарните работници да бидат заштитени.
„Обезбедете безбеден премин за цивилите кои бегаат од областите на воените дејствија. Почитувајте ги хуманитарните работници и средствата“, напиша тој на Твитер.
Грифитс рече дека му било кажано од Светската програма за храна дека шест камиони на WFP кои патувале за Дарфур биле ограбени на пат и покрај гаранциите за безбедност и безбедност.
Толпи исцрпени Суданци и странци се собираат на главното пристаниште во Судан додека чекаат да бидат евакуирани од хаосот.
„Голем дел од главниот град се испразни“, рече Абдала ал-Фатих, жител на Картум кој побегна со своето семејство во Порт Судан. Тој рече дека биле заробени две недели и дека досега сите на неговата улица си заминале.
Кога пристигнале во Порт Судан по 20-часовно патување, нашле илјадници, меѓу кои и многу жени и деца, како кампуваат надвор од пристаништето. Многумина беа на отворено повеќе од една недела без храна или основни услуги во големата топлина. Други собрани во џамии или хотели во градот.
Според агенциите на ОН, борбите раселиле најмалку 334.000 луѓе во Судан и испратија уште десетици илјади во соседните земји: Египет, Чад, Јужен Судан, Централноафриканската Република и Етиопија.
Речиси 1.000 луѓе секојдневно пристигнуваат на границата со Етиопија, изјави Пол Дилон, портпарол на Меѓународната организација за миграција, на брифинг со новинарите во Женева.
Околу 20.000 луѓе преминаа во Чад, чија граница е во близина на градот ел-Генеина во Дарфур, каде минатата недела во борбите загинаа десетици луѓе, а стотици беа ранети.
Додека борбите продолжуваат, многу држави ги евакуираат своите дипломати и граѓани од Картум
САД и Обединетото Кралство на почетокот објавија дека ги однеле дипломатите од Судан.
Франција, Германија, Италија и Шпанија, исто така, евакуираа дипломати и други државјани.
Американската амбасада во Картум сега е затворена.
Владата на Обединетото Кралство успеа со хеликоптер да ги изнесе британските дипломати и нивните семејства надвор од земјата во она што беше опишано како „сложена и брза“ операција. Министерот за надворешни работи Џејмс Клеверли рече дека опциите за евакуација на преостанатите британски државјани во Судан се „строго ограничени“.
Повеќе од 1.000 граѓани на Европската унија биле изнесени од Судан, според ажурирањето на шефот за надворешна политика на ЕУ.
Францускиот претседател Емануел Макрон потврди дека во Џибути пристигнал авион со француски државјани и други
Германското Министерство за надворешни работи соопшти дека евакуирале 311 лица, вклучително и германски државјани, како и неколку од други држави. Се вели дека се планирани повеќе летови „доколку ситуацијата на теренот дозволи“
Италија и Шпанија исто така евакуираа граѓани – шпанската мисија вклучуваше граѓани од Аргентина, Колумбија, Ирска, Португалија, Полска, Мексико, Венецуела и од Судан.
Канадскиот премиер Џастин Трудо изјави дека неговата влада го евакуирала својот дипломатски персонал.
Македонското Министерство за надворешни работи соопшти дека по добиената информација за осумчлено семејство, македонски државјани, кое се наоѓа во загрозените подрачја на Судан, преку нашата Амбасада во Каиро веднаш стапило во контакт и добило потврда дека сите осумина се во добра здравствена состојба.
Министерството преку дипломатската мрежа во регионот е во постојана комуникација со колегите од пријателските земји, чии амбасади се сѐ уште активни на територијата на Судан. Информираме дека во тек се активности за да се обезбеди нивна скора евакуација, и трансфер на безбедна локација од каде подоцна би се обезбедил трансфер кон земјава, се наведува во соопштението од МНР.
Воедно, од МНР информираат дека четирите наши државјани кои претходно го напуштија Судан кон Саудиска Арабија се на безбедна локација, во добра здравствена состојба и наскоро ќе бидат вратени во земјава.
Билансот на убиени и ранети во конфликтот. Постои ли можност за примирје?
Најмалку 550 луѓе се убиени, а 4.926 се ранети, според најновите податоци на Министерството за здравство на Судан.
На 2-ри мај Министерството за надворешни работи на Јужен Судан објави дека Ал-Бурхан и Дагало „се договориле начелно за седумдневно примирје од 4-ти до 11-ти мај“.
Суданската армија се согласи со предлогот на регионалниот африкански блок Меѓувладината управа за развој (ИГАД) да го продолжи примирјето за една недела и да испрати армиски претставник на разговори со лидерите на Јужен Судан, Кенија и Џибути, се вели во соопштението на армијата во средата.
Ал-Бурхан и Хемедти во неколку наврати се договараа за повеќекратно примирје од почетокот на борбите, но досега ниту едно не успеа да стави крај на конфликтот.
Б. Т. и Ј. Ѓ.
