Во утринските часови денеска, почина Исмаил Кадаре, албански новелист, поет, есеист, сценарист и драматург. Тој беше водечки меѓународна литературен деец и интелектуалец. Кадаре, се фокусираше на поезијата до објавувањето на неговиот прв роман „Генералот на мртвата армија“, кој го направи познат на меѓународно ниво.
Исмаил Кадаре е роден на 28 јануари 1936 година, во Кралството Албанија за време на владеењето на кралот Зог , во Ѓирокастро, во јужна Албанија, на десетина милји од границата со Грција.
Кадаре посетувал основни и средни училишта во Ѓирокастро. Потоа студирал јазици и книжевност на Историско-филолошкиот факултет на Универзитетот во Тирана. Во 1956 година добива диплома за учител.
Живеел во Тирана, Албанија, додека не станал жител на Франција во 1990 година. Во 2019 година, неговиот стан во Тирана беше претворен во музеј во кој се прикажани делото и животот на авторот.
Меѓународни признанија
Во 1992 година, на Кадаре му беше доделена наградата „Cino Del Duca“; во 1998 година, наградата Хердер; во 2005 година, инаугуративната меѓународна награда Мен Букер; во 2009 година, наградата за уметност на Принцот од Астурија; и во 2015 година, наградата Ерусалим. Тој беше награден со наградата „Парк Кјонг-ни“ во 2019 година и со меѓународната награда за литература „Нојштад“ во 2020 година. Во 1996 година, Франција му додели статус на странски соработник на Академијата на науките на морал и политика(Académie des Sciences Morales et Politiques), а во 2016 година беше добитник на Commandeur de la Légion d’Honneur.
За Нобеловата награда за литература е номиниран 15 пати, но не ја доби. Во една прилика тој изјави, во својствен фин ироничен манир: „Толку пати сум номиниран, што изгледа како да сум ја добил!“.
Но, тој отсекогаш велеше дека повеќе не му е грижа за таа награда и дека веќе со години е рамнодушен кон неа
Од 1990-тите, Кадаре беше побаран од двете најголеми политички партии во Албанија да стане консензуален претседател на Албанија, но тој одби.
За него пишуваа дека е наследник на Франц Кафка.
Неговото пишување е споредувано и со она на Николај Гогољ, Џорџ Орвел, Габриел Гарсија Маркез, Милан Кундера и Балзак. Живеејќи во Албанија за време на строга цензура, Кадаре смислил лукави стратегии за да ги надмудри комунистичките цензори кои забраниле три негови книги, користејќи уреди како парабола, мит, басна, народна приказна, алегорија и легенда, посипани со двојна тема , алузија, инсинуација, сатира и шифрирани пораки.
Бегство од режимот во Албанија
Во 1990 година, за да избега од комунистичкиот режим во Албанија и неговата тајна полиција Сигурими, тој пребегна во Париз.
Во октомври 1990 година, откако ја критикуваше албанската влада, побара демократизација на изолационистичка Албанија – последната земја во која владееше комунизмот во Европа (тогаш имаше вкупно 3,3 милиони луѓе) и се соочи со гневот на нејзините власти и – последната капка – заканите од албанската тајна Сигурими полицијата, Кадаре побарал и добил политички азил во Франција.
Тој пребегнал во Париз; оттогаш живеел првенствено во Париз, а по некое време привремено во Тирана. Решил да пребега затоа што се разочарал од владата на Рамиз Алија, во Албанија не била дозволена легална опозиција и се уверил „дека повеќе од која било акција што можам да ја преземам во Албанија, моето пребегнување ќе помогне во демократизацијата на мојата земја“.
Официјалната албанска агенција за печат реагираше со објавување изјава за „овој грд чин“, велејќи дека Кадаре се ставил себеси „во служба на непријателите на Албанија“.
Неколку интелектуалци, на голем личен ризик, јавно го поддржаа Кадаре, кого властите прогласија предавник. Поетот Дритеро Аголи, кој го предводеше Сојузот на албанските писатели, тогаш изјави : „И понатаму имам голема почит кон неговото дело.“
И покрај тоа, неговите книги не беа целосно забранети од комунистичките власти, и тој остана популарен и славен автор.
Откако доби политички азил и се насели во Франција, Кадаре продолжи да пишува. Неговиот егзил во Париз беше плоден и му овозможи да остварува успеси и понатаму, пишувајќи и на албански и на француски јазик.
Делото на Кадаре е литература на отпорот. Успеа да напише нормална литература во една ненормална земја – комунистичка диктатура. Тој мораше да се бори за објавување на неговите литературни дела, одејќи против државната политика. На моменти дури и го доведувал во ризик својот живот. Во Албанија не беше дозволено несогласување со режимот.
Кадаре забележал: „Тоа не беше можно. Се ризикуваше стрелање, не осуда, туку се убиваше пукаше за збор против режимот. Еден збор“.
За време на режимот на Енвер Хоџа, најмалку 100.000 луѓе беа затворени поради политички причини или за збор што го кажале или напишале, 5.000, вклучително и многу писатели, беа погубени.
Дела и споредби со најголемите светски пера
Кадаре се смета за еден од најголемите живи писатели. Лондонскиот весник „Индепендент“ за Кадаре пиша: „Тој го споредуваат со Гогољ, Кафка и Орвел. Но, гласот на Кадаре е оригинален глас, универзален, но длабоко вкоренет во неговата сопствена почва“.
„Њујорк тајмс“ вели дека неговата фикција била споредувана со онаа на Габриел Гарсија Маркез, како и со Милан Кундера, а „Кристијан Сајенс Монитор“ пишува дека тој бил споредуван и со Достоевски и Исак Динесен.
Преведувачот и биограф Дејвид Белос напишал дека „На некој начин тој е како Балзак“.
Критичарот Ричард Едер го нарече „врховен фикционален толкувач на психологијата и физиономијата на угнетувањето“.
Делата на Кадаре се објавени на 45 јазици. До 2020 година, повеќето од неговите околу 80 романи, драми, сценарија, поезија, есеи и збирки приказни, се преведени на различни јазици.
Подготви: Дијана Тахири / Цивил Медиа
