Овој Специјален пoдизвештај, подготвен од Тимот на ЦИВИЛ за мониторинг на хибридни закани во соработка со Глобалната иницијатива за одбрана на демократијата (DDGI), го разгледува екосистемот на информациската војна насочена кон Северна Македонија. Оригиналот на овој извештај е објавен на медиумската платформа на ЦИВИЛ на англиски јазик на 29 октомври 2025.
Наслов на оригиналот:
Information Warfare and Propaganda Ecosystem in North Macedonia
Врз основа на тримесечен континуиран мониторинг, ЦИВИЛ ги мапира актерите, каналите и наративите што ги движат руските и српските операции за влијание низ медиумскиот, политичкиот и културниот сектор во земјата. Открива како свештеничките, политичките и дигиталните мрежи ги засилуваат про-кремљските рамки за време на изборните периоди, ја еродираат јавната доверба и ги парализираат реформите. Извештајот завршува со индикатори за рано предупредување и контрамерки за зајакнување на општествената, медиумската и институционалната отпорност кон хибридните закани.
1. СТРАТЕШКА СЛИКА (ЗОШТО ОВОЈ ФРОНТ Е ВАЖЕН)
Главната изложеност на Северна Македонија на хибридна војна е информациска: натпреварот за обликување на лојалностите, идентитетите и довербата во институциите. Москва и нејзините сојузнички актери имаат за цел не толку да ја „превртат“ политиката преку ноќ, туку да ја парализираат — одржувајќи ја евроатлантската ориентација кревка преку засилување на незадоволството, сеење цинизам во врска со реформите и нормализирање на анти-ЕУ/НАТО рамки. Овој пристап е забележан низ целиот Западен Балкан и се вклопува во поширокиот регионален прирачник на Кремљ. (stratcomcoe.org)
Денешната рамка на ЕУ го третира Странското мешање и мнипулирање со информации (FIMI) како безбедносно прашање, а не само како „дезинформации“. За Северна Македонија, тоа значи дека информацискиот домен не е дополнување на хибридните закани — тој е главното бојно поле.
(European External Action Service)
2. КАКО ФУНКЦИОНИРА ЕКОСИСТЕМОТ (АКТЕРИ И КАНАЛИ)
Ширењето на про-кремљските наративи во Северна Македонија и поширокиот Западен Балкан следи решеткаста структура од актери и канали. Мониторингот на ЦИВИЛ идентификува четири клучни категории преку кои функционира овој екосистем:
2.1. Медиумски центри на српски јазик кои се усогласени со или реемитуваат содржини од Спутник Србија / РТ
Ова се национални или регионални медиуми што продуцираат содржина на српски јазик, која или потекнува од, или е силно под влијание на руските државни медиуми. Во написот на ЦИВИЛ од 16 октомври 2025 година, се наведува зголемена фреквенција на руски пропагандни наративи во медиумите на македонски јазик, но се истакнува дека најчесто нивното потекло може да се проследи до оваа српскојазична мрежа.
(CHTM: Зголемена фреквенција на руски пропагандни наративи во македонските медиуми пред избори – CIVIL Today)
Пример: Медиум објавува текст во кој НАТО е претставен како лицемерен и корумпиран, повикувајќи се на содржина од RT. Потоа овој текст е преземен локално, во македонски превод.
2.2. Локални интернет медиуми / „Фејсбук“ страници што ги „преведуваат и локализираат“ наративите
Откако содржината ќе се генерира од медиумските центри, помали портали, „Фејсбук“ страници или групи на социјалните мрежи ја адаптираат и реобјавуваат. Овие актери „преведуваат и локализираат“ — го прилагодуваат тонот, идентитетските ознаки и културниот контекст за да се вклопи во македонскиот контекст. Како што забележува ЦИВИЛ, медиумскиот екосистем во Северна Македонија вклучува и „кликбејт стил ‘новински’ страници со минимална уредничка транспарентност“ кои рециклираат пропагандна содржина.
Пример: „Фејсбук“ страница реобјавува сторија што потекнува од Србија, го менува насловот за да нагласи напад врз „македонскиот идентитет“ од страна на ЕУ и поврзува со коментар на локален инфлуенсер.
2.3. Свештенички / „вредносни“ мрежи (верски, канали базирани на културен идентитет)
Овие канали вградуваат проруски или просрпски наративи во рамки на традицијата, православието, националниот идентитет или дискурсот за „вредности“. Написот на ЦИВИЛ од 11 септември 2025 година ја нагласува улогата на Српската православна црква во информацискиот простор на Северна Македонија како „скриен вектор на моќ“ за Белград и Москва.
Пример: Веб-портал поврзан со црквата објавува напис во кој ја фали Русија како заштитник на православието и ја доведува во прашање културната компатибилност на ЕУ со македонскиот идентитет.
2.4. Локални кластери на инфлуенсери (личности од социјални медиуми, политички поврзани личности, лидери на јавното мислење)
Овде спаѓаат главни уредници, познати „Фејсбук“/„Телеграм“ инфлуенсери, политички поврзани блогери или медиумски личности поврзани со партии, кои ги засилуваат наративите во своите мрежи на следбеници. Мониторингот на ЦИВИЛ покажува дека пред избори, руските пропагандни наративи нагло се зголемуваат преку погодни медиуми – често поттикнати од такви локални инфлуенсери.
Пример: Локален инфлуенсер објавува погрешно преведено „протекување“ на информации за европските институции кои го поткопуваат македонскиот суверенитет, го споделува на каналите на „Телеграм“, потоа приказната ја преземаат портали, а потоа референцирано од дел од свештеничка мрежа.
2.5. Како каналите се поврзуваат и функционираат во пракса
Овие четири слоја не функционираат изолирано. Екосистемот е високо меѓусебно поврзан и се потпира на јамки за повратни информаци:
- Медиумски центар на српски јазик објавува или засилува проруски наратив.
• Локален портал го адаптира (јазично, контекстуално).
• Потоа се пропагира преку вредносни/верски мрежи за да му се даде морална тежина.
• Локални инфлуенсери го повторуваат, поттикнувајќи ангажман и видливост на социјалните медиуми.
• Потоа содржината се враќа назад во центарот или во други портали, зајакнувајќи го наративот.
ЦИВИЛ го документира овој механизам во анализата од 11 септември 2025 година: „Паралелно со видливите актери … постои и поскриена инфраструктура: страници со тролови, профили управувани од ботови, анонимни мем-канали … многу кликбејт стил ‘новински’ страници, на кои им недостасува уредничка транспарентност што дополнително рециклираат и ремиксуваат пропагандна содржина“.
3. ИЗБОРИ: НАЦИОНАЛИСТИЧКИ НАРАТИВИ И МЕТАНАРАТИВИ
Изборните периоди во Северна Македонија служат како високоинтензивни моменти, кога клучните пораки се засилуваат, усовршуваат и распространуваат низ екосистемот на хибридно влијание што го следи ЦИВИЛ. Во овие моменти, се појавуваат неколку „главни рамки“— кои ги надминуваат партиските линии и се усогласуваат со стратешките интереси на наративите на Москва во регионот.
Клучни рамки идентификувани со последниот мониторинг на ЦИВИЛ (наративи и метанаративи)
Изборите во Северна Македонија не само што ја одредуваат власта, тие го тестираат и демократскиот имунолошки систем на нацијата. Секоја предизборна сезона станува инкубатор за наративи создадени да манипулираат со јавното чувство, да ги поларизираат заедниците и да ја пренасочат фрустрацијата од неуспесите во управувањето кон измислени надворешни непријатели.
Мониторингот на ЦИВИЛ во изминатите три години покажува повторувачки образец: истите основни приказни повторно се појавуваат во различни форми, темпирани да се совпаднат со чувствителни политички моменти или геополитички тензии. Овие наративи — внимателно адаптирани од прирачниците на Кремљ и Белград — се калибрирани да одекнат со домашните стравови, а воедно да изгледаат „патриотски локални“.
Тие можат да се групираат во четири главни-рамки, од кои секоја служи за специфична психолошка и политичка цел:
Суверенитет наспроти подреденост (ЕУ/НАТО = Контрола)
Доминантен типичен образец идентификуван во извештаите на ЦИВИЛ за мониторинг на изборите е прикажувањето на Брисел и западните институции како „странски инженери“ на реформите. Наративот го прикажува усогласувањето со ЕУ/НАТО како губење на автономија, странско диктирање и ерозија на суверенитетот. Во прелиминарниот извештај на ЦИВИЛ од 24 април 2024 година за претседателските избори, се забележува „зголемена реторика за надворешни актери кои го нарушуваат националното донесување на одлуки“.
Идентитет под закана (јазик / историја / црква како политичко оружје)
Повеќејазичното мониторирање на ЦИВИЛ покажува постојани повикувања на јазикот, верата и историјата како бојни полиња на националниот идентитет. Евроинтеграцијата е преформулирана како „културно разредување“, при што Русија е позиционира како бранител на словенското наследство и православието — наратив длабоко вкоренет во пансловенското создавање митови и влијанието на свештениците.
Морален ред наспроти декаденција (родова / ЛГБТК+ паника)
Мониторингот на ЦИВИЛ за локалните избори на 19 октомври 2025 година на денот на изборите покажува како родовата еднаквост, ЛГБТК+ правата и секуларните вредности беа искривени во симболи на „западна корупција“. Оваа рамка на морална паника е стратешки распоредена за мобилизирање на конзервативните гласачи и за ослабување на либералните и проевропските коалиции.
Две вистини (лажна рамнотежа и „сите лажат“)
Особено корозивен метанаратив документиран од ЦИВИЛ е идејата дека сите политичари, медиуми и меѓународни актери се еднакво нечесни — „сите лажат“. Овој цинизам ја нормализира недовербата, ја намалува излезноста на избори и ја поткопува легитимноста на евроатлантските реформи. Долгорочното набљудување на ЦИВИЛ на изборниот циклус во 2024 година потврди нагло зголемување на обвинувања за манипулации, купување гласови и институционално заробување.
4. ПРЕПОЗНАТЛИВИ НАРАТИВИ (2024–2025)
Надвор од изборните циклуси, овие метанаративи се развиваат во трајни приказни — прилагодливи низ кризи, јазици и платформи. Мониторингот и регионалните партнери на ЦИВИЛ покажуваат дека до 2024–2025 година, четири „препознатливи“ наративи доминираат во хибридниот информациски простор на Северна Македонија:
- „ЕУ е лицемерна и колонијална; проширувањето е трик.“
Цел: Да се ослаби ентузијазмот за реформите и да се нормализира трајна неизвесност, прикажувајќи ја интеграцијата како фасада за експлоатација.
- „НАТО ги вовлекува малите држави во војни; неутралноста е побезбедна“.
Цел: Да се разбие јавната поддршка за Алијансата и да се преформулира евроатлантската солидарност како егзистенцијален ризик, а не како гаранција за безбедност.
- „Традиционални вредности наспроти западна декаденција.“
Цел: Да се спојат идентитетската политика и надворешната политика; да се оправдаат промосковските ставови како морални, а не геополитички избори. Оваа рамка напредува во проповеди, ток-шоуа и партиска реторика што ја користат религијата и културата како оружје.
- „Замор од Украина“ и „whataboutism“
Цел: Да се ослабне поддршката за Украина и да се поттикне фатализам наклонет кон Кремљ. Овој наратив инсистира дека „сите војни се исти“, со што се замаглуваат линиите помеѓу агресијата и одбраната, жртвата и агресорот. Често ја поврзува реториката за „мир“ со морален релативизам — прашувајќи зошто Западот ја брани Украина, но не и ‘Србите на Косово’, или
зошто се воведуваат санкци врз Русија, додека „другите остануваат неказнети?“.
Мониторингот на ЦИВИЛ во периодот август–октомври 2025 година забележа пораст на ваквите рамки по секој голем развој на бојното поле во Украина, засилен преку медиумите на српски јазик и локалните инфлуенсери кои повторуваат теми за бесмисленост, лицемерие и „замор од војна“.
5. КОНВЕРГЕНЦИЈА СО ПРОКСИ-МРЕЖИ: ВЛИЈАНИЕ ВРЗ РЕФОРМИТЕ И БЕЗБЕДНОСТА
Наративите опишани погоре не се шират случајно — тие се движат низ високо структурирани екосистеми. Овие екосистеми ги спојуваат медиумите, свештеничките институции, политичките проксија и дигиталните инфлуенсери во координирана мрежа што ја претвора идеологијата во општествено влијание. Секоја порака, без разлика дали се однесува на суверенитет, идентитет или „морален ред“ — е конструирана да предизвика емоционална резонанца и социјална поделба, а не фактичко убедување. Со тек на време, овие приказни стануваат сврзно ткиво што ги поврзува локалните актери со регионалните пропагандни инфраструктури кои се протегаат од Белград и Бања Лука до Москва.
Континуираниот мониторинг на ЦИВИЛ открива дека оваа конвергенција на канали, платформи и интереси сега го формира оперативниот ‘рбет на руското хибридно влијание во Северна Македонија и поширокиот Западен Балкан. Пораките често патуваат преку верско-културни кругови и медиумски сфери на српски јазик, создавајќи повратна јамка во која домашните портали цитираат регионални таблоиди или содржина од „Спутник Србија“, а потоа ја реекспортираат како „локална перспектива“.
Оваа техника овозможува веродостојно негирање за проруските актери, а воедно ја засилува емоционалната важност и дострел.
Влијанието е длабоко и мерливо. Секој циклус на повторување придонесува за фрикција во управувањето, одложување на реформите и институционален замор, еродирајќи ја довербата на граѓаните во капацитетот на државата да испорача правда, просперитет или европска интеграција. Во суштина, информациската средина станува оружје — не за да се собори владата, туку за да се парализира. Ова е стратешкиот исход што го бара Москва: трајно одвлечено, недоверливо општество, неспособно да функционира како целосно вкоренета евроатлантска демократија.
Институциите на ЕУ и НАТО постојано предупредуваа за овој хибриден вектор низ Западен Балкан,
повикувајќи ги земјите членки и партнерите да усвојат насочени контрамерки усогласени со рамката на ЕУ за странско мешање и манипулирање со информации (FIMI) — вклучувајќи транспарентност на потеклото на содржината, одговорност на платформите и регулаторен надзор. Во овој контекст, слободата на медиумите и националната безбедност повеќе не се одделни сфери; одбраната на едната сега зависи од заштитата на другата.
За жал, ситуацијата во Северна Македонија останува длабоко ограничена. Граѓанското општество и академијата сè повеќе се маргинализирани, додека поголемиот дел од медиумскиот пејзаж е заробен во рамките на нетранспарентни сопственички мрежи и е предмет на политичка или финансиска принуда. Оваа средина обезбедува плодна почва за хибридна пенетрација — отворено поле за операции на влијание канализирани првенствено преку српските медиумски мрежи, но исто така и директно од Москва, а понекогаш и од евроскептични и крајно десничарски кругови во самата ЕУ. Таквата динамика ја замаглува разликата меѓу надворешното мешање и внатрешното распаѓање, создавајќи информациски простор во кој пропагандата често циркулира неконтролирано и неоспорено.
6. ИНДИКАТОРИ ЗА РАНО ПРЕДУПРЕДУВАЊЕ (СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА – СЛЕДНИТЕ 3–6 МЕСЕЦИ)
Во медиумско опкружување каде граѓанското општество е ограничено, а институционалниот надзор еродира, раното откривање на хибридна активност станува единствениот сигурен одбранбен механизам. Тимот на ЦИВИЛ за мониторинг на хибридни закани континуирано ги набљудува крос-платформските шеми, идентификувајќи суптилни промени во наративите уште пред тие да ескалираат во координирана дезинформација или политичка дестабилизација. Следните индикатори ги истакнуваат најверојатните поттикнувачи и вектори на влијание во текот на следниот квартал, нагласувајќи ја потребата за будност кај новинарите, граѓанските актери и меѓународните партнери.
Информацискиот домен во Северна Македонија останува флуиден и адаптивен. Како што хибридните актери ги рекалибрираат своите наративи во пресрет на клучни политички и институционални пресвртници, неколку сигнали за рано предупредување можат да помогнат при предвидување на ескалација или координирана активност на влијание. Следењето на овие индикатори овозможува навремени контрамерки, стратешка комуникација и граѓанска подготвеност — со што се спречува манипулацијата на наративите да прерасне во институционално или општествено нарушување.
Наративни скокови (македонски и албански) кои го поврзуваат ЕУ/НАТО со „морална корупција“, „губење на суверенитет“ или „економска уцена“. (врз основа на брзината на следење и координацијата низ „Фејсбук“, „X“, „ТикТок“, “Телеграм“, „Јутуб“ итн.)
- Прекугранично засилување од портали на српски јазик или Спутник-поврзани канали што ги снабдуваат локалните медиуми во рок од неколку часа или денови.
- Свештеничко-политичко сигнализирање, вклучувајќи заеднички изјави или литургии со политичка порака, особено во пресрет на клучни гласања или пресвртници во ЕУ.
- Наративи за потиснување на излезноста („сите се корумпирани“, „изборите се наместени“) што се појавуваат во последните две недели пред националните гласања или одлуки во стилот на референдум.
- Родовo базирани дезинформациски бранови кои ги поврзуваат реформите со „наметната идеологија“ спротивна на „традиционалните вредности“, кои кулминираат околу дебати за наставните програми или циклусите на вести за пристапување кон ЕУ.
Анализата на ЦИВИЛ покажува дека ваквите индикатори често претходат на координирани кампањи — било онлајн, свештенички или политички — кои се стремат да манипулираат со јавните емоции и да го парализираат реформскиот момент. Раното откривање на овие модели овозможува брзи, фактички одговори и граѓанска мобилизација, пред дезинформациите да се претворат во социјална тензија или институционална криза. Во хибридната војна, свеста е одвраќање.
ЗАКЛУЧОК: БИТКАТА ЗА ДУХОТ НА ДЕМОКРАТИЈАТА
Руските хибридни воени операции во Северна Македонија повеќе не се гласни или спектакуларни — тие се тивки, упорни и намерни. Поминаа провокациите на улично ниво и отворените кризи што ги одбележаа турбулентните години помеѓу 2017 и 2022 година. Она што останува е бавна офанзива, водена преку наративи што ги обликуваат умовите, мрежи што ги обликуваат елитите и културни кодови што го обликуваат колективниот идентитет.
Повеќе од една деценија мониторинг, истражување и анализа на ЦИВИЛ открива еволуирачка стратегија на исцрпување — стратегија која ги консолидира претходните придобивки и се прилагодува на новите политички реалности. Наместо да бара отворена конфронтација, сега напредува во двосмисленост, во институции компромитирани од влијание, во медиуми лишени од транспарентност,
и кај граѓани уморни од дезинформации и недоверба.
Борбата денес повеќе не е за територија или идеологија, туку за институционалната душа на Северна Македонија — за самиот капацитет на нејзината демократија независно да размислува, одлучува и верува. Прашањето е дали граѓаните ќе продолжат да ја гледаат иднината на својата земја како дел од Европа, или како оспорен простор обликуван од надворешна манипулација и домашна самодоволност
Ако оваа битка се изгуби, последиците нема да завршат на границите на Скопје. Тие ќе се прошират низ целиот Западен Балкан, поткопувајќи ја кревката стабилност на регионот и еродирајќи ја колективната отпорност на Европа. Хибридната војна не бара парада на победа, таа триумфира кога општествата стануваат рамнодушни.
Будноста, транспарентноста и кохезијата остануваат единствените вистински линии на одбрана — не само за институциите, туку и за самиот демократски дух.
Подготвено од: Џабир Дерала и Тимот на ЦИВИЛ за мониторинг на хибридни закани,
во соработка со партнерите во рамките на Глобалната иницијатива за одбрана на демократијата
Датум/Место: 28 октомври 2025 година, Скопје
Преземено: Цивил Медиа
