Живееме во едно многу стресно и брзо време, кога повеќето од нас се стремат да ги реализираат своите амбиции, да спечалат и да создадат повеќе отколку што е потребно, но во таа себичност и трка по материјалното го забораваат она што е највредно, а тоа е да им посветат максимално внимание на своите деца. И токму поради немањето доволно време и несериозниот пристап кон нив, децата едноставно се повлекуваат, се затвораат во себе и не разговараат за своите проблеми. Едноставно стануваат „темпирана бомба“. За сите односи на релација родител-дете кои можат да бидат причина за агресивност кај денешните деца, за насилничкото однесување на децата и адолесцентите, за влијанието на мобилните телефони и социјалните медиуми врз менталното здравје на најмладите, тимот на ЦИВИЛ разговараше со проф. д-р Силвана Марковска-Симоска, детски и адолесцентен психијатар и научен соработник во МАНУ.
ЦИВИЛ: Дали сметате дека агресивноста кај денешните деца е резултат на домашното воспитување, односот на релација родител-дете и недостигот на емпатија кај децата?
Марковска Симоска: Родителите играат незаменлива улога во животот на децата. Иако бебињата се раѓаат со примитивни рефлекси кои се создадени да го обезбедат нивниот опстанок, тие се зависни
од родителите во однос на храна, засолниште, топлина, заштита и водство, потребни за континуиран раст и развој. Децата се потпираат на своите родители и за безусловна љубов, почит и доверлив однос родител-дете, како и за емотивните потреби кои лесно се задоволуваат кога возрасните одговараат на децата со голема љубов, и на доследен начин.
Постои голема загриженост за инциденцата на насилничко однесување кај децата и адолесцентите. Ова сложено и вознемирувачко прашање треба внимателно да го разберат родителите, наставниците и другите возрасни лица.
Децата од предучилишна возраст можат да покажат насилно однесување. Родителите и другите возрасни кои се сведоци на ова однесување може да бидат загрижени, но тие често се надеваат дека малото дете „ќе го надмине тоа“. Насилното однесување кај дете на било која возраст секогаш треба да се сфати сериозно. Не треба брзо да се отфрли како “само фаза низ која минуваат!” децата.
Опсег на насилничко однесување
Насилничкото однесување кај децата и адолесцентите може да вклучи широк спектар на однесувања: експлозивни реакции, физичка агресија, тепачка, закани или обиди да се повредат други (вклучувајќи мисли дека сакаат да убијат други), употреба на оружје, суровост кон животните, палење оган, намерно уништување имот и вандализам.
Постои сложена интеракција или комбинација на фактори кои доведува до зголемен ризик од насилно однесување кај децата и адолесцентите. Овие фактори вклучуваат:
- Претходно агресивно или насилно однесување
- Да се биде жртва на физичка злоупотреба и/или сексуална злоупотреба
- Изложеност на насилство во домот и/или заедницата
- Да се биде жртва на малтретирање
- Генетски (семејна наследност) фактори
- Изложеност на насилство во медиумите (ТВ, филмови, видеоигри итн.)
- Употреба на дрога и/или алкохол
- Присуство на огнено оружје во домот
- Комбинација на стресни семејни социо-економски фактори (сиромаштија, тешка лишеност, распад на бракот, самохрани родители, невработеност, губење поддршка од поширокото семејство)
- Оштетување на мозокот од повреда на главата
Популарноста станува сè поважна во врсничките односи. Младите почнуваат да го усвојуваат или прилагодуваат своето однесување и да одговараат на нормите на одредени групи на кои сакаат да им се придружат. Односите со врсниците дополнително се комплицираат поради зголемениот капацитет на адолесцентите да се гледаат себеси на начин на кој веруваат дека другите ги гледаат. Оваа перспектива се менува и придонесува за егоцентризам, намалена емпатија, фокусирање повеќе на себе, што доведува до зголемување на самосвеста и чувствителност на критики. Се развива и чувството за „имагинарна публика“; младите веруваат дека другите постојано размислуваат за нив и го оценуваат нивниот изглед и однесување. Понатаму, адолесцентите имаат поголема веројатност да веруваат во тоа дека тие се непобедливи; мислејќи дека иако лоши работи можат да им се случат на другите (на пр. паѓање при правење ризичен трик со скејтборд, качување на кров на висококатници), тие може да се вклучат во истото однесување без да доживеат негативни реперкусии.
ЦИВИЛ: Колку е значајно и двата родитела да имаат исти верувања и принципи околу воспитувањето на детето?
Марковска Симоска: Сите знаеме дека семејството е основна клетка на едно општество.
И двајцата родители треба да преземат еднаква одговорност во воспитувањето на детето за да обезбедат здраво и среќно детство. Ова рамноправно партнерство промовира подобра комуникација меѓу родителите, го намалува стресот и исцрпеноста и придонесува за целокупното емоционално здравје и благосостојба на детето.
Најпрво, сакам да ги опишам стиловите на родителство, за да им бидат појасни на читателите.
Развојните психолози и семејните научници имале долгогодишен интерес во родителството и неговите ефекти врз однесувањето на децата. Баумринд (1967) била заинтересирана да ја проучува оваа врска и ги фокусирала нејзините истражувачки напори на одредување како одговорноста на родителите влијае на социјализацијата на децата. Таа постави теории за три основни типа на родителски стилови засновани на опсежни интервјуа со родители и набљудувања на релациите родител-дете. Тоа се: авторитативен стил, авторитарен и попустлив. Баумринд верувала дека родителите треба да воспостават правила и да ги спроведуваат на одговорен, негувачки и прифатлив начин. Сепак, Мекоби и Мартин (1983) подоцна сугерираат дека и барањата/потребите на децата од родителите исто така играат критична улога во оваа равенка. Како резултат на тоа, тие додадоа четврта категорија на оригиналната класификација на Баумринд моделот кој тие го идентификуваа како занемарувачко родителство.
Авторитативно родителство
Авторитативниот стил на родителство често се нарекува демократско родителство и е признато како најдобар стил за постигнување на најпозитивни развојни резултати кај децата. Родителите кои го практикуваат овој стил одржуваат идеална рамнотежа на побарувачката и одговорноста. Ја почитуваат детската индивидуалност и поставуваат високи, развојно соодветни очекувања за нивното однесување. Тие ценат двонасочна комуникација, но до одредени граници и исто така ја разбираат важноста да им се помогне на децата да развијат автономија, самоконтрола и самодоверба. Следствено, тие ги вклучуваат децата во одлучувањето и постепено се откажуваат од родителската контрола како што детето старее и созрева. Тие им даваат на децата ограничена слобода сè додека дејствијата на детето не се мешаат во, или не предизвикуваат штета на други. Тие се исто така успешни во создавањето на топло, поддржувачко родителство. Истражувањата покажаа дека децата развиваат многу позитивни квалитети, вклучувајќи самопочит, вештини за решавање проблеми, емпатија, доверба, и самоконтрола кога ги воспитуваат родители кои го следат овој стил на воспитување.
Авторитарно родителство
Родителите кои практикуваат авторитарен стил на воспитување имаат тенденција да бидат крајно ригидни. Имаат значителна потреба за контрола и се незаинтересирани во вклучувањето на децата. Авторитарните родители поставуваат високи стандарди на однесување за нивните деца и очекуваат несомнена „слепа“ послушност. Воспоставени се правила за кои не се преговара, за одржување на редот, не се нудат објаснувања зошто нешто е потребно, и се бара строго почитување на тие правила. Авторитарниот родител веројатно ќе ги дава следните одговори на прашања на детето („Зошто треба да бидам дома до 6:00 ..?“; „Зошто не можам да ја купам таа играчка?“) одговарајќи: „Затоа што ти кажав така!“
Вербалните интеракции со децата се со поголема веројатност да бидат негативни и критични. Суровата дисциплина, вклучувајќи ја и употребата на физичко казнување, исто така се смета за поприфатливо од родители кои практикуваат авторитарен стил.
Децата кои се изложени на авторитарно родителство имаат потешкотии да научат контрола на импулси и саморегулација. Бидејќи родителите кои се задолжени за воспоставување и
спроведување на правилата им даваат малку или никакво објаснување, децата стануваат зависни од другите за контрола на однесувањето. Како резултат на тоа, овие деца се многу подложни на бунт и низа ризични однесувања, вклучувајќи дрога, алкохол и промискуитет.
Попустливо родителство
Во многу аспекти, попустливиот стил на родителство е директна спротивност на авторитарниот приод. Попустливите родители се грижливи и крајно толерантни. Сепак, нивниот однос со децата наликува на пријателство, а не на однос во кој тие се почитувана авторитетна фигура. Попустливите родители поставуваат малку барања врз децата, вклучително и доделување на какви било одговорности и минимална контрола. Тие се дарежливи со подароци и привилегии со цел да се здобијат со наклонетост и усогласеност на детето. Тие го прифаќаат импулсивното однесување на децата како знак на незрелост и затоа не воспоставуваат правила или ограничувања, бидејќи веруваат дека тоа ќе го попречи развојот на детето. Попустливите родители може дури и да се консултираат со своите деца кога се утврдуваат семејните политики и ограничувања. Доколку постојат правила, нивното спроведување е често лабаво или неконзистентно.
Во основа, децата се релативно слободни да прават што сакаат и се оставени да го саморегулираат сопственото однесување. Попустливите родители веруваат дека децата ќе учат од своите грешки. Децата кои растат во попустлива средина обично не поминуваат добро. Тие не учат како да го контролираат нивното однесување или да се усогласат со општествените очекувања. Бидејќи тие уживале неограничена слобода во текот на нивното детство, имаат тенденција да дејствуваат импулсивно, да донесуваат лоши одлуки кои можат да ги стават во ризик, и да поставуваат барања без оглед на чувствата на другите. Значи, имаме дете со пониска емпатија или себично дете. Им недостасува чувство за целта во животот, поврзаноста и самопочитта. Овие дефицити придонесуваат и за долгорочна зависност на децата од нивните семејства за понатамошна грижа и насоки.
Занемарливо родителство
Занемарливото родителство понекогаш се нарекува неинволвирано воспитување на децата. Овие родители имаат малку или воопшто некои барања од децата и покажуваат минимален интерес за нивната благосостојба освен задоволување на основните потреби за храна и засолниште. Нивната негрижа за емоционалната поврзаност со децата резултира со слаб квалитет на поврзаност родител-дете. Како резултат на тоа, децата се во основа оставени да се грижат сами за себе и сами да носат одлуки. Во својата екстремна форма, вакво родителство претставува малтретирање или занемарување. Родителите кои се рамнодушни кон социјалните и емоционалните потреби на своите деца ги ставаат во значителен ризик за неуспех. Овие деца обично не се заинтересирани за училиште и имаат тенденција да имаат слаби резултати на училиште.
Општо земено, истражувањата покажуваат дека децата воспитани од авторитативни родители имаат најдобри резултати, додека децата воспитани од занемарливи, авторитарни или попустливи родители имаат најлоши резултати. Една студија покажа дека стилот на родителство има значително влијание врз развојот на самодовербата кај децата.
Вообичаено е партнерите да имаат различни стилови. Но, родителските несогласувања за очекувањата, дисциплината и другите аспекти на воспитувањето на децата може да ги направат децата да се чувствуваат збунети и несигурни. Решение? Научете да го водите родителството како тим, и покрај вашите разлики.
Зошто е важно родителите да бидат доследни во нивниот стил на воспитување?
Поради подлабока емоционална стабилност. Кога има доследност во постапките и одговорите на родителот, детето се однесува подобро. Доследното родителство, исто така, му помага на детето да развие емоционална сигурност и доверба, што исто така помага да се намали лошото однесување.
Секогаш ги советувам родителите за изедначување на родителските ставови, затоа што доколку детето сфати дека секогаш ќе има поткрепа кај едниот родител без разлика што ќе направи, се „минира,, другиот родител и по некое време детето ја презема улогата на авторитет во семејството. Потоа сите ќе треба да бидат потчинети на неговите барања и желби. Во денешно време тоа многу често се случува, па поради тоа допрва ќе имаме деца без емпатија, самобендисани, нарцисоидни и со „самонадуена“, лажна самодоверба.
Како да управувате со разликите при конфликт во стиловите на родителство
Родителите веројатно нема да се согласат за сите одлуки кои го вклучуваат однесувањето на децата, без разлика дали тие се однесуваат на рутини за спиење, оброци, дисциплина или посебни привилегии. Сепак, родителите можат да преземат конструктивни чекори да се постигне компромис кој е во најдобар интерес на децата. За да се постигне ова, двајцата родители треба:
- Да го идентификуваат нивниот индивидуален стил на воспитување и специфичните практики на воспитување, кои тие ги сметаат за важни.
- Да одвоите време еден со друг за да разговарате за вашите родителски цели. Забележете ги областите каде што има сличности и разлики.
- Разговарајте што му треба на детето за да биде успешно.
- Преговарајте за мислењата што се разликуваат и работете на постигнување компромис што е прифатлив за двајцата родители. Исходот не е во тоа да еден родител победува или губи, туку што е на крајот најдобро за детето.
- Избегнувајте расправии пред децата или меѓусебно обвинување за однесувањето на детето. Несогласувањата треба да се решаваат без децата.
- Запишете се на часови за родителство за да научите нови или алтернативни стратегии за справување со проблематичното однесување на децата.
- Побарајте професионално советување ако не може да постигнете компромис и ако постојат значителни разлики во воспитните стилови.
ЦИВИЛ: Како да му се помогне на дете што покажува насилно однесување? Каде всушност грешат родителите?
Марковска Симоска: Нашата работа како возрасни не е да ги правиме децата нон стоп среќни, туку да направиме да се чувствуваат безбедни, во средина која ќе им овозможи раст и развој.
Што може да се направи ако детето покаже насилно однесување?
Секогаш кога се работи за насилно дете, веднаш треба да се организира сеопфатна евалуација од квалификуван професионалец за ментално здравје. Раниот третман од страна на професионалец често може да помогне. Целите на третманот обично се фокусираат на помагање на детето да: научи како да го контролира својот/нејзиниот гнев; да изразуваат гнев и фрустрации на соодветни начини; да бидат одговорни за неговите/нејзините постапки; и да ги прифатат последиците. Покрај тоа, мора да се решат семејните конфликти со помош на семејна и системска психотерапија, училишните проблеми и проблемите во заедницата.
КБТ (когнитивно-бихејвиорална терапија) е уште еден добро проучен психосоцијален третман за агресија кај децата и адолесцентите. За време на КБТ, децата учат како да ја регулираат својата фрустрација, да ги подобрат своите вештини за решавање на социјални проблеми и преку играње улоги да научат техники што се користат за време на конфликти наместо агресија.
Дали насилството е научено однесување?
Насилното однесување често започнува со вербални закани, но со текот на времето ескалира и вклучува физичка повреда. Насилството е научено однесување, затоа е особено важно да им помогнете на вашите деца да научат дека насилството не е здрав начин за решавање на конфликтот. Поставете добар пример со справување со конфликтот на мирен и внимателен начин.
ЦИВИЛ: Дали користењето на мобилните телефони и социјалните мрежи, игрите во кои доминантно е насилството, прифаќањето разни опасни предизвици иницирани на социјалните мрежи, се единствените причини кои будат насилнички реакции и агресија кај младите?
Марковска Симоска: Во тренд сега се тинејџерите и социјалните медиуми. 92 отсто од адолесцентите секојдневно користат интернет. Осумдесет и осум проценти од тинејџерите имаат пристап на мобилен телефон и, од нив, 90 проценти ги користат за размена на текстуални пораки. Типичен тинејџер испраќа и прима повеќе од 30 пораки дневно. Понатаму, поголемиот дел од тинејџерите користат повеќе од една страница на социјалните медиуми, најпопуларни од нив се ТикТок, Инстаграм, Снепчет, Фејсбук и Твитер.
Се поставува прашање дали младите развојно се подготвени да ги користат социјалните медиуми? Какви ефекти имаат социјалните мрежи врз нивното ментално здравје и врски? Дали младите се безбедни во комуникацијата со другите на овој начин?
Кај 13-годишници е констатирано дека „нема цврста линија помеѓу нивниот реален и онлајн или нереалниот виртуелен свет. Социјални медиуми се нивниот социјален живот…“ Ова континуирано во реално време може да има покрај корисните и огромни штетни последици врз адолесцентите додека се во вулнерабилен период во кој активно се обидуваат да откријат кои се тие и како тие се вклопуваат во општеството, и со интензивна желба да бидат популарни и прифатени. Адолесцентите кои имаат слаби социјални вештини честопати сметаат дека социјалните медиуми не се заканувачки и корисни за развивање пријателства и/или романтични односи.
Социјалните медиуми исто така го доведуваат во прашање развојот на идентитетот во прв план.
Адолесцентите се способни да развијат онлајн профили, да постираат фотографии и да додадат коментари за другите да ги видат. Сепак, тие исто така може да објавуваат информации импулсивно без да ги земат во предвид нивните непосредни и долгорочни последици. На пример, може да објават несоодветни слики или да испратат емотивни и навредливи коментари. За жал, тоа е виртуелно и е невозможно да се избришат овие грешки по расудувањето.
Адолесцентите често ја гледаат употребата и објавувањата на социјалните мрежи како одраз на нивната социјална положба. Ова може да има позитивни и зајакнувачки ефекти за оние кои се сметаат за популарни. Сепак, тоа може да биде и болно, па дури и деморализирачко искуство за адолесценти кои може да бидат изоставени. На пример, ученик кој не бил поканет на забава можеби ќе може да пристапи онлајн и да види слики од настанот, во моментот кога тоа се случува, додека без интернет и социјални мрежи би дознал за забавата неколку дена подоцна.
Учениците можат инстантно на нивните објави да видат и дали „пријателите“ им даваат поддршка или отфрлање. Оваа информација може да ги постави младите адолесценти, особено девојките, на зголемен ризик од депресија, особено кога повратните информации се негативни или се споредуваат со врсници кои се сметаат за „попопуларни“ од нивните онлајн пријатели. Слично на тоа, адолесцентите можат да доживуваат пад на расположението кога не ја добиваат емоционалната поддршка што ја очекуваат од другите онлајн. Психолошката вознемиреност има тенденција да биде поголема за тинејџери кои ги користат социјалните мрежи за да го насочат вниманието кон себе, постојано коментирајте на туѓи објави, добивајќи несоодветни слики, следејќи повеќе луѓе отколку што другите следат, и често проверување на статусите и профилите на другите без да објавуваат (т.е. „демначи“).
Социјалните мрежи често предизвикуваат зависност, дури и за возрасните. Има возбуда кога гледаш што објавуваат другите, колку „лајкови“ имате примено, и кој дава коментари за работи што другите коментираат. Желбата за голем број „лајкови“ и врските со социјалните мрежи се однесени на друго ниво, па постојат неодамнешни апликации кои им овозможуваат на корисниците да создадат лажни текстови, разговори, коментари, објави и „лајкови“. На пример, некои апликации им овозможуваат на корисниците да добиваат поени со лајкување на објавите на другите. За возврат, овие поени потоа може да се потрошат на лајкови за да се додадат на нивните сопствени објави, што ги прави да изгледаат уште попопуларни.
Родителското следење е од суштинско значење за да се спречат потенцијалните негативни ефекти од употребата на социјалните медиуми кај младите адолесценти
Адолесценти чии родители ги следат нивните социјални медиуми имаат тенденција да доживеат помалку вознемиреност и онлајн конфликт. Сепак, ова бара од родителите да бидат запознаени со начинот на кој функционираат сајтовите со цел ефективно да ја следат сложеноста на комуникацијата на адолесцентите.
Родителите исто така мора да бидат свесни за тоа како социјалните медиуми и комуникациите може да влијаат на расположението на нивното дете и/или однесување. Шеесет проценти од родителите потценуваат колку се осамени, загрижени и депресивни нивните деца, а 94 отсто ја потценуваат онлајн борбата што се случува. Родителите исто така мора да имаат на ум дека адолесцентите реагираат на ситуации поинаку отколку што би реагирале како возрасни. Поголема е веројатноста да реагираат поемотивно и интензивно и да донесат избрзани заклучоци. Како родителите можат да им помогнат на адолесцентите и да ја постават употребата на социјалните медиуми и онлајн одговорите во здрава перспектива? Дали родителите треба да постават ограничувања за временскиот период на кој адолесцентите можат да поминуваат онлајн секој ден? Секако ДА.
Сите овие фактори само ја катализираат агресивната реакција. Сега, дополнително со видео игрите или со поттикнување на некои насилни однесувања само агресијата повеќе испливува на површина. За тоа секако има влијание и инстантното лачење на допамин и адреналин и инстантното добивање на награда или казна. Да не заборавиме за нашата средина дека голема улога за тоа има и егзистенцијалната криза во која сме веќе со години. Докажано е дека бројот на насилни деца е поголем во средини кои имаат низок социјален стандард.
ЦИВИЛ: Родителот треба да биде позитивен пример за детето. Меѓутоа, живееме во стресно време, полно со разни предизвици. Како опкружувањето и случувањата, кои влијаат врз родителот, да не бидат вознемирувачки за детето или, уште полошо, да не влијаат негативно врз неговиот развој?
Марковска Симоска: Во денешно време со трката по пари, ова навистина станува значаен предизвик. Родителите не ги гледаат децата скоро цел ден, немаат контрола врз нивното однесување со кого го поминале денот или какви игри и со кого играат на компјутер. Тука, најважно е да се направи рамнотежа на контролата на однесувањето на децата, но секако да не помине во репресија. Но, сигурно дека е потребно да го следите Вашето дете и да знаете каде е и со кого се дружи. Посветуваjте внимание и одговарајте на потребите на детето.
Одвојте време и за разговор и користете ефективна комуникација. Прашајте го детето како го поминало денот, дали му се случиле некои убави или неубави искуства. Внимавајте на емоционалното изразување и контрола на детето. Уважете ги неговите чувства и помогнете му со совет да ги премине конфликтите или фрустрациите. Обезбедете јасни правила и очекувања.
ЦИВИЛ: Што најчесто откриваат децата во разговорите со детските психијатри и што најмногу ги мачи?
Марковска Симоска: Најчесто децата пред се адолесцентите и младите возрасни, доаѓаат на психијатар поради стигмата во нашето општество, малку подоцна, откако симптомите посилно ќе се развијат. Најпрво посетуваат психолози. Но, и тоа е еден исчекор напред бидејќи се рушат табуата и се повеќе и повеќе почнуваат да бараат стручна помош.
Најчести се посетите на адолесцентите кои поминуваат низ т.н. адолесцентна криза. Многу од нив се со намалено расположение и депресија, самоповредување, самоубиствени мисли и идеи, со проблеми во социјалната комуникација или зависности од супстанции, а во поново време и од видеоигри.
Повторно се навраќаме на одговорите од претходните прашања во однос на тоа што најмногу ги мачи. Односно, социјалната интеракција и комуникација е тоа што најмногу испливува на површина откако ќе направите разговор со нив. Комуникацијата со врсниците и родителите е тоа за кое најголем број од денешниве деца немаат доволно добри механизми и се е тоа поради дигитализацијата и социјалните медиуми. Така што влегуваме во еден маѓепсан круг…
Сите деца од време на време ќе покажат некои од овие однесувања. Ако тие се јавуваат често или продолжуваат да опстојуваат, треба да се консултира стручно лице. Сериозни знаци (на пример, разговор за самоубиство, самоповредување) бараат итно професионално внимание.
- Потоа, ненадејни промени во однесувањето (на пр., намалување на оценките, агресија, повлечено однесување), потешкотии со спиење, чести кошмари или губење на интерес за јадење.
- Доживување на ненадејна, прекумерна или продолжена тага, загриженост, страв, раздразливост, лутина, анксиозност, безнадежност или плачливост.
- Потешкотии со фокусирање и концентрација.
- Повлекување и претпочитање да поминува повеќе време сам; да ги избегнува пријателите и семејството.
- -Да уништува имот; да се повредува себеси, животните или другите луѓе.
- Слушање гласови, појава на сомнителност параноидност во однос на другите.
ЦИВИЛ: Какво е вашето видување во однос на последните трагични случувања во соседството?
Марковска Симоска: За жал тоа што се случи во соседството е еден немил настан, за кој досега сите мислевме дека е модел на однесување кој беше некаде далеку од нас. Невозможно е да се процени пустошот предизвикан од изгубените животи и се надевам дека никогаш нема да се повтори. Жалам за изгубените животи, но и за сите оние кои беа сведоци и кои и понатаму ќе имаат последици во однос на своето ментално здравје.
Истражувањата покажуваат дека дури и оние кои ќе ги преживеат овие настани без видливи физички повреди носат лузни кои би можеле да им го нарушат животот уште многу години. Тоа е така поради нивната поврзаност со жртвите (нивните соученици и наставници) и губењето на довербата во способноста на нивните училишта да ги чуваат безбедни.
Истражувачите во Америка го анализирале влијанието на изложеноста на пукање кај учениците и нивните доживувања потоа. Додека многу од нив се физички неповредени, студиите постојано откриваат последици по нивното ментално здравје, образовните и економските траектории кои траат со години, а потенцијално и со децении.
Тука би го споменала нападот во Утоја, Норвешка. Важно е да се забележи дека норвешката влада обезбеди значителни ресурси и поддршка за преживеаните од нападот во Утоја, со што веројатно се заштити од некои штетни долгорочни ефекти. Со преземање чекори слични на оние во Норвешка, може да се осигура дека училиштата, семејствата и заедниците би имале пристап до ресурси за ментално здравје и финансиска поддршка. Ова е од огромно значење доколку нашето општество сака да им даде шанса на децата да се развијат како среќни, успешни и продуктивни возрасни.
За споредба, во нашата земја за жал воопшто не се води грижа за менталното здравје на младите. Се вработуваат политички кадри кои се некомпетентни, или се ставаат луѓе кои никогаш не направиле проценка или разговор со дете на позиции да водат стратегии и политики за менталното здравје на децата во нашата држава. За жал, и она нешто што го имавме како столб на детската и адолесцентната психијатрија се распаѓа и разнебитува во нашата држава.
Истражувачките студии покажаа дека многу насилничко однесување може да се намали или дури и да се спречи ако горенаведените фактори на ризик се значително намалени или елиминирани. Што е најважно, напорите треба да бидат насочени кон драматично намалување на изложеноста на децата и адолесцентите на насилство во домот, заедницата и преку медиумите. Јасно е дека насилството води кон насилство.
Дополнително, следните стратегии можат да го намалат или спречат насилното однесување:
- Спречување на злоупотреба на деца (употреба на програми како што се обука на родители, програми за поддршка на семејството итн.)
- Сексуално образование и програми за родителство за адолесценти
- Програми за рана идентификација и интервенција за насилните млади
- Следење на гледањето насилство од страна на детето за време на периодот поминат пред екранот, вклучувајќи интернет, таблети, паметни телефони, ТВ, видеа и филмови.
На крај, сакам да сумирам и да им порачам на родителите дека најважно е да поминуваат доволно долго и квалитетно време со своите деца и да побараат стручна помош секогаш кога ќе се посомневаат за нарушување на менталното здравје на своите деца.
Габриела Точко / Цивил Медиа
