Пишува: БЕАТА ЈАВОРЧИК / PROJECT SYNDICATE
Промените во глобалниот трговски систем, особено заради продлабоченото Кинеско – Американско ривалство, се наоѓаат на насловните страници во последниве години. Додека поголемиот дел од вниманието е фокусиран на трендови како „friend-shoring”, „near-shoring” и „reshoring” на синџирите за снабдување, неодамнешните промени во шаблоните на прекуграничната Евроазиска трговија поминаа главно незабележани и покрај нивните импликации за ефективноста на Западните санкции кон Русија.
Овие санкции опфаќаат стоки кои би можеле да ,,придонесат кон подобрување на Руските индустриски капацитети”, вклучувајќи квантно – пресметувачки технологии, напредни полупроводници, чувствителна машинерија, стоки поврзани со транспорт, како и хемикалии. Тие исто така вклучуваат оружје, стока за користење во нафтената индустрија и поморска навигација и луксузни продукти.
Некои стоки се сметаат за ,,делумно” санкционирани, заради тоа што списокот на санкционирани стоки не се совпаѓа совршено со кодовите на продукти – повеќе од 6.000 вкупно – во стандардната трговска класификација. На пример, санкциите може да опфаќаат само производи со вредност над одреден праг – да речеме, ски одело кое чини повеќе од 300€ (330$) – или само некои продукти кои припаѓаат на одредена категорија, како што е пенливо вино. (Шампањот е предмет на санкции, но просекот не е, веројатно затоа што руските олигарси се очекува да се поголеми љубители на првото).
Прашањето е дали Русија ќе може да ги заобиколи Западните ограничувања и да пристапи до санкционираната стока. Постои добра причина да се мисли дека може.
Вистина, извозот од Европската Унија и Обединетото Кралство во Русија се има намалено за повеќе од половина откако земјата ја отпочна нејзината целосна инвазија на Украина минатата година, а падот е 80% пострмен за санкционирана стока отколку за несанкционирана. Но извозот од ЕУ и Обединетото Кралство во Ерменија, Казахстан и Киргистан, исто така, се има нагло зголемено, особено за продукти погодени од санкциите на ЕУ и Обединетото Кралство кон Русија. И овие три земји – сите членки на Евроазискиот царински сојуз, заедно со Белорусија и Русија – имаат зголемен извоз во Русија, особено извоз на – погодивте – продукти кои подлежат на санкции.
Иако овие промени не се доказ за нефер игра, тие сепак покажуваат дека некои санкционирани стоки го наоѓаат нивниот пат кон Рускиот пазар преку Евроазиска трговија во вид на рингишпил. Иако новите Евроазиски текови моментално сочинуваат само 5 до 10% од падот на директен извоз од ЕУ и Обединетото Кралство во Русија, овој удел се зголемува – и е веќе значително висок за десетици линии на продукти.
На пример, во раните месеци на санкциите (мај – август 2022 година), индиректната трговската размена преку Евроазија веќе надоместуваше 58% од падот на директниот извоз на возила со внатрешно согорување (тие со вредност која надминува €50.000 се санкционирани). Тоа далеку повеќе од доволно компензира за падот на извозот на компјутери.
Исто така, има забележително зголемување на Евроазиска трговија со стоки кои се слични со санкционираните стоки. Ова може да значи дека некои трговски пратки намерно погрешно се класифицираат со цел да се избегнат санкции – практика често користена за избегнување на гранични даноци. На пример, рендген машина за индустриска употреба, која подлежи на санкции, може да се класифицира како рендгенска машина за стоматологијата, која може да биде слободно извезена. Европскиот извоз на пумпи и компресори – од кои само некои се санкционирани – за Централна Азија значително се има зголемено.
Трговската размена помеѓу Европа и Русија веројатно, исто така, се има пренасочено преку други земји. Извозот од Кина и Турција за Русија се има зголемено од средината на минатото лето, со оние од Кина, особено, вклучувајќи и голем број стоки санкционирани од Западот. Како што европскиот извоз на дизел камиони во Русија опадна за 102 милиони долари, кинескиот извоз на таквите камиони во Русија изнесуваше 362 милиони долари повеќе во мај-август 2022 година, во однос на просекот од 2017-21 година за истиот период. Слични трендови може да се забележат и кај други видови на тешка машинерија.
Остриот пад на директен извоз од ЕУ и Обединетото Кралство во Русија сугерира дека санкциите функционираат до одреден степен. Но, секогаш ќе биде тешко совршено да се спроведат извозните санкции, поради неусогласеност на стимулациите. Владите учеснички сакаат сите други строго да ги спроведуваат правилата, но се подготвени да заземат потолерантен пристап кон сопствените фирми – феномен што потсетува на Студената војна. Истовремено, владите кои не учествуваат ја користат секоја можност за поттикнување на своите извозници.
Ако земјите кои санкционираат се обидат да го зголемат притисокот врз една транзитна земја, неминовно ќе се најде друга рута за избегнување на ограничувањата. Импликацијата е јасна: Ниту еден режим на санкции не е совршен. За да ја зголеми ефикасноста на своите мерки, Западот ќе треба да развие механизми за обезбедување на координирана акција.
Беата Јаворчик е главниот економист на Европската банка за обнова и развој. професор по економија на Универзитетот Оксфорд и член на All Souls College.
Превод: Наташа Цветковска
