Во примерок од милион луѓе, помеѓу 500 и 1.200 жени кои пијат апчиња за контрацепција (кои се сметаат за проверени лекови) ќе добијат тромбоза. Згрутчување на крвта е уште почеста кај луѓето заразени со коронавирус – 165.000 случаи на милион. Сепак, фокусот сега е ставен на ситуацијата кога овој проблем многу ретко се појавува со аденовирусните вакцини.
Тромбозите и аденовирусните вакцини. Што се случува?
Кога се тестираат лекови (се однесува на сите лекови), тестовите се прават на илјадници или десетици илјади луѓе. Ваквите студии се важни за да се утврди безбедноста и ефикасноста на лекот, но тие исто така имаат значително ограничување: не се забележуваат несакани ефекти што се јавуваат многу ретко, еднаш во стотици илјади (или повеќе) дози. Овие ретки последици можат да се откријат само кога започнува масовна администрација на лекови, и тие (во зависност од тоа колку често се појавуваат) можат да утврдат кои лекови ќе останат на пазарот на долг рок, а кои не.
Аденовирусните вакцини сега наидоа на еден таков несакан ефект. До пред неколку дена, ова беше само сомневање, но сега се покажа дека постои корелација со невообичаен и многу редок вид на тромбоза [1, 2]. Пред целиот „Хад“ да се дигне на нозе и да паничи за оваа ситуација, важно е да знаете неколку работи:
Во услови кога нема пандемија, таблетите за пушење и контрацепција се меѓу најчестите причини за тромбоза.
Тромбозата е сè уште најголем проблем со коронавирусната инфекција, и тие се една од причините зошто вирусот предизвикува толку многу штета на телото – за време на инфекцијата доаѓа до широка тромбоза и системско задушување на крвотокот, што потоа доведува до смрт на ткивото во белите дробови , срцето, бубрезите, мозокот… Ако ги погледнете извештаите од ковид болниците, ќе видите дека, таму, операциите поради тромбоза се секојдневна работа.
За колкав ризик станува збор?
Од дадените 34 милиони дози на вакцината АстраЗенека, откриени се 222 случаи на тромбоза поврзана со вакцините, а околу 30 лица починале. Ова значи дека проблем на одредено ниво се јавува кај една личност на секои 100-150.000 вакцинирани, и дека (приближно) една личност (во милион) ќе почине.
Србија прими околу 350.000 дози од оваа вакцина. Ако се дадат сите дози, можеме да очекуваме дека ќе се појават околу две тромбози во Србија, а постои веројатност од околу 35% дека едно лице (можеби) ќе умре поради вакцината.
Како што покажува ЕМА [3], ова е сè уште многу помал ризик од ризикот што го носи вирусот – ако истите 350.000 лица добија коронавирус, тој би убило околу 2.000 луѓе и би оставил 20.000 со значителни трајни последици. Меѓу другото, илјадници луѓе би имале проблеми со тромбоза. Значи – станува збор за две лица кои можат да заболат од тромбоза поради вакцинација, наспроти илјадници луѓе кои би добиле тромб поради инфекција со коронавирус.
Сличен проблем беше забележан и кај вакцината Johnson & Johnson: со 8.000.000 дози, имаше 6 случаи (со зборови: шест случаи) од ваков вид тромбоза. Во Америка, затоа, администрацијата на оваа вакцина е прекината додека не се проверат и проценат точните ризици. За Спутник V сè уште нема податоци, но врз основа на механизмот на дејствување, се очекува да се појават слични проблеми.
Како тој ризик се споредува со другите секојдневни ризици?
Секоја вакцина во светот носи ризик – ништо не е совршено безбедно. Луѓето умираат со лизгање на улица, остануваат со оштетување на мозокот откако ќе им падне залак храна во душникот, а смртта од пад во када за време на капење не е невообичаена. За подобро разбирање на големината на ризикот, да земеме нешто за што имаме јасни податоци: сообраќајни несреќи.
Во Србија, во текот на 2018 година (последната за која лесно може да се најде статистика [4]), 564 лица загинаа во сообраќајни несреќи, од кои 158 беа пешаци.
Просечен читател на овој текст има околу осум пати поголема веројатност да умре во сообраќајна несреќа пред крајот на оваа година отколку можноста лице кое примило вакцина АстраЗенека да добие тромбоза.
Ако не возите автомобил, туку само пешачите, шансата автомобил да ве убие пред крајот на оваа година е околу 20 пати поголема од можноста вакцинирана личност да умре поради вакцинација.
Астра Зенека и Johnson & Johnson
Иако ризикот е навистина мал, под нормални околности несаканите ефекти од овие вакцини ќе се сметаат за неприфатливи [5].
Денес не сме во нормални околности. Живееме среде голема пандемија, а ризиците од заразување со вирусот се далеку поголеми од ризиците од вакцинација.
Ако Астра Зенека беше единствената вакцина на пазарот, советот ќе беше многу едноставен: примете ја вакцината и покрај овој мал ризик. Сепак, постојат и други вакцини, а главното прашање станува како да се структурира вакцинацијата за да се вакцинираат што повеќе луѓе и да се намали ризикот. Целта е да се спречат негативните последици од вирусот, но без воведување на какви било негативни последици од вакцината, колку што е можно повеќе.
Изложеноста на инфекција поради работни или животни околности сега драстично ја комплицира приказната за вакцинирањето, што, засновано на британската статистика, добро ја илустрираше д-р Дејвид Шпигелхалтер од Универзитетот во Кембриџ.
Според неговите пресметки, во текот на следните 16 недели, на секои 100.000 млади луѓе (20-29 години) кои работат во продавници и слични работни места со поголем ризик, државата може да очекува околу 6 случаи на инфекција со коронавирус со хоспитализација и тешки компликации.
Со други зборови, ризикот од вирус е сè уште 6 пати поголем дури и кај такви млади луѓе, отколку ризикот од тромбоза.
Сепак, за секои 100.000 луѓе на иста возраст (20-29) кои се дистанцираат и имаат можност да работат од дома, може да се очекуваат само 0,8 случаи на инфекција или компликации во следните 16 недели, што станува споредливо со ризикот од вакцината.
Ова веќе го наметнува прашањето: дали вреди?
Билансот продолжува да се менува од земја во земја. Ако нивото на вирусна епидемија е високо, луѓето од сите возрасти имаат поголеми шанси да се заразат. Во таква ситуација, заканата од вирусот е поголема и се испплаќа повеќе да се ризикува со вакцината. Но, ако нема вирус (на пример, Австралија), побезбедно е да почекате да дојдат дози од некоја друга вакцина кои не носат дополнителен ризик.
Поради ова, многу држави ја сменија структурата на вакцинирање така што вакцината Астра Зенека се дава само на стари лица, кои имаат поголем ризик од компликации поради инфекција со коронавирус. Бидејќи епидемиолошката состојба се разликува од земја до земја, така се разликуваат и точните правила и возрасти што се сметаат за постари.
Што треба да прават луѓето кои веќе се вакцинирале со аденовирусна вакцина? Дали треба да се ревакцинираат?
Ако го земеме најконзервативниот став како пример и најмногу се плашиме од проблеми со вакцините, сегашната состојба е таква што луѓето над 30-годишна возраст сепак треба да ја завршат ревакцинацијата. Веројатноста за инфекција и компликации (или смрт) од коронавирус е далеку поголема од кој било ризик од аденовирусни вакцини. За луѓе под 30-годишна возраст, може да се разгледаат различни пристапи и ревакцинации со други видови вакцини.
Наскоро ќе бидат достапни точни истражувања на ризици, подетални анализи и совети од европски истражувања и нашите експерти ќе имаат можност да ги разгледаат тие податоци и предлози.
Во вториот дел: за мРНК вакцини (Фајзер и Модерна), за деактивиран вирус (Синофарм, Синовак) и за вакцините против коронавирус во развој.
Рефертенци:
[1] Многу добар извештај за објаснување на оваа ситуација: https://www.sciencemag.org/news/2021/04/hard-choices-emerge-link-between-astrazeneca-vaccine-and-rare-clotting-disorder-becomes
[2] Една од студиите работена со луѓе кои го доживеале овој синдром, во која се објаснува зошто е поврзана со вакцината: https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2104840?query=featured_home
[3]Изјава од ЕМА, позрзана со овој наод: https://www.ema.europa.eu/en/news/astrazenecas-covid-19-vaccine-ema-finds-possible-link-very-rare-cases-unusual-blood-clots-low-blood
[4] https://www.itf-oecd.org/sites/default/files/serbia-road-safety.pdf
[5] За ризиците од стандардните вакцини: https://medium.com/science-in-serbia-nauka-u-srbiji/vakcine-imaju-jedan-cilj-imunitet-bez-infekcije-49f9e3bc11a0
пишува: Д-р Милош Бабиќ, молекуларен биолог и неуробиолог
извор: „Nauka u Srbiji“
обработка: Јане Ѓорѓиоски
