„Последната анализа од Европскиот центар за животна средина вели дека луѓето се жртви на ПМ 2.5 честиците. Тие лесно се детектираат од каде доаѓаат и од кои извори, а ние ништо не правиме тоа да го сопреме. Постојано имаме диви депонии. Како здружение апелираме и до граѓаните кои што мора да се едуцираат, и повторно се враќаме на истото – немаме инспекција, немаме казни… Ние не можеме некои елементарни работи да ги стабилизираме и да воспоставиме некакви норми на однесување, а да не зборуваме понатаму за покомплицираните теми“, вели Ели Пешева, еко активистка и дел од О2 Иницијативата во интервјуто за ЗЕЛЕН Цивил.
Со Ели Пешева разговарвме за системските проблеми и приоритети кога станува збор за зелените прашања и теми, предизивиците, но и злоупотребите, како и за перспективите што би придонеле кон зелена иднина.
ЗЕЛЕН Цивил: Колку е реална зелената агенда во Северна Македонија?
Пешева : Таа е реална кога се става на хартија и кога се користи во политички предизборни цели или за формално подигање на јавната свест. Но, како што гледате на терен и како што покажуваат анализите, резултатите и статистиките тешко се мрднува напред во било кој правец или чекор што е потребен. Тоа што се става како приоритет многу брзо паѓа во заборав. Со ред други државни, институционални, општински недостатоци се борат секојдневно луѓето. Таа борба за зелени агенди и реализација на активностите е многу несистемска и се случува од време на време. Се активира некаде во ноември кога започнува периодот на греење и се подигаат бројки и тогаш сите наеднаш почнуваат да зборуваат колку е загадено, што ќе правиме и кои ни се приоритетите. Тоа завршува некаде во февруари. Штом пукне првото сонце сѐ се заборава. Всушност периодот меѓу февруари и ноември е клучен за подготовка и реализација на сѐ што е планирано. Би рекла дека на хартија изгледа многу добро, а во пракса никако.
ЗЕЛЕН Цивил: Дали владата или која било институција во земјата поседува информации и систематско знаење за тоа што е потребно, во тек или планирано во рамките на зелената агенда и зелените прашања?
Пешева: Селективно е, не можам да кажам дека нема луѓе кои го разбираат проблемот. Апсолутно институциите кои се едни од носителите на зелените агенди, но има и луѓе кои што разбираат што значи овој проблем. Меѓутоа од различни причини рацете им се врзани. Најчесто имаат недостиг на средства со кои можат да се спроведат предвидените активности. Често пати имаат недостиг од едуциран кадар кој што може да работи на терен. Во одредени случаи може да се каже дека се проблем и временските рамки, бидејќи се поврзани институциите меѓу себе и во самиот систем ингеренциите се преклопуваат , така што многу тешко оди таа координација меѓу институциите. Постоеше една иницијатива за обединување на сите надлежни институции, вклучително и граѓанскиот сектор, меѓутоа не профункционира на терен. Во тоа беа вклучени сите, од министерствата, до општините, преку МВР, меѓутоа на терен просто не функционира. Секој за нешто ќе најде да се изземе, затоа што многу од законите се преклопуваат, некои одат и во различни правци, како што до пред некое време беше и законот за прекршоци. Контрадикторни се законите едни со други, казните се изрекуваат, па потоа паѓаат на суд или висината на казните е многу мала, па на причинителите им се исплати да бидат казнети, а да остават отпад или да загадат вода и сл. Меѓутоа нема ни кој да ги санкционира, во инспекторатите недостигаат инспектори.
Она што го предлагавме како некој вид комунални редари никогаш не заживеа, па дури и да заживее ќе се јави следниот проблем, како ќе ги платиме, врз основа на кои критериуми ќе ги избереме можеби 10-15 години.
ЗЕЛЕН Цивил: Каков е односот меѓу институциите и граѓанските здруженија кога станува збор за зелените прашања?
Пешева: Кога почна О2 Иницијативата да функционира имаше малку поинаков пристап, беа со скепса, тешко се добиваа информации, сега не е така. Можеби поради кредибилитетот што го имаме како здружение, анализите кои ги правиме врз основа на документите кои ги добиваме, често пати ако не добиеме веднаш тоа е јасен сигнал дека нешто не во ред. Мислам дека ниту вработените во институциите не би сакале да го имаат тој товар на своите гради и се многу по кооперативни. Проблемот не е индивидуален, туку системски. Ние ќе ги добиеме документите, ќе видиме каде е проблемот и ќе притискаме тоа да се реши, но може да трае со месеци. Информациите се добиваат многу полесно од порано, но што правиме потоа кога ќе ги добиеме информациите и ќе ги направиме анализите, мора да се премине на следниот чекор, а тоа е да се направи стратегија, со одредена временска рамка и да се оди чекор по чекор во решавање на прашањата, а тоа трае секогаш многу долго.
ЗЕЛЕН Цивил: Во која од областите на зелената агенда најмногу вложуваме, а каде не обрнуваме воопшто внимание?
Пешева: Ние ги следиме светските трендови и многу сме фасцинирани од обновливи извори, соларни извори на енергија. Да ние имаме 300 сончеви денови, но ако се споредиме со некоја скандинавска држава, во проценти ние ни приближно не го користиме тоа сонце како што треба. Сега се нови трендови и во хидро-енергијата. Мора да се насочуваме и да ги следиме трендовите, меѓутоа мора да ги реализираме и на терен. Но, ние не можеме да се водиме по тие трендови затоа што на базично ниво ги немаме расчистено нашите проблеми. Проблеми поради кои секогаш по 3-4 наши градови се на листата на најзагадени градови во светот. Тие базични проблеми се многу прости и сите ги знаеме. Нас ни е воздухот загаден, водите, почвата, нема сегмент во кој што ние немаме загадување. И ако сме констатирале дека ние сме една несреќна последица на комбинација од градежни активности, немање на јавен превоз, немаме јавен транспорт, имаме индустрија која што во целост не се контролира…
Последната анализа од Европскиот центар за животна средина вели дека луѓето се жртви на ПМ 2.5 честиците. Тие лесно се детектираат од каде доаѓаат и од кои извори, а ние ништо не правиме тоа да го сопреме. Постојано имаме диви депонии. Како здружение апелираме и до граѓаните кои што мора да се едуцираат, и повторно се враќаме на истото – немаме инспекција, немаме казни… Ние не можеме некои елементарни работи да ги стабилизираме и да воспоставиме некакви норми на однесување, а да не зборуваме понатаму за покомплицираните теми.
ЗЕЛЕН Цивил: Дали, според Вас, постои политички консензус во земјата за зелената агенда?
Пешева: Формално постои. На терен повторно е дискутабилно. Погледнете ги програмите на партиите за изборите. Во сите има зелена агенда и тоа супер изгледа и звучи, меѓутоа кај нас не постои пракса на повикување на одговорност на партиите или носителите на одлуки, по некое време дека не е исполнето тоа што е ветено. Можеби вие како медиуми ќе ги повикате, ама секое чудо за три дена. Некако не се задржува во фокусот, нешто друго излегува поинтересно и сѐ се заборава. Формално да. Ние сме координатори и организатори на пратеничката зелена група во Собранието. Во нејзе членуваат околу 40 пратеници, речиси од сите политички партии кои се присутни во Собранието. Ние со таа пратеничка група се договараме кои се неопходни да се поддржат и заедно да ги буткаме преку амандмани или законски измени. Ни се случува да се договориме, да се координираме со пратениците, да најдеме разбирање, сите заедно да работиме на одредени измени и кога ќе дојде време за гласање дел од нив што се во групата или нивните пратенички групи да гласаат против. Едноставно добиваат таква насока од нивната матична партија и не можат да се спротивстават.
Кај нас проблемот не е само институционален туку е и индивидуален. Да, ние како граѓани, ама и тие како пратеници, како носители на обврската да работат подобро за оваа држава. Ние го немаме тој индивидуален момент во кој ќе се тресне со рака и ќе се каже луѓе јас преку ова не преминувам. Сите знаеме дека треба да рециклираме. Како тоа да го направиме. Ние како индивидуалци ќе се трудиме, ама како да го постигнеме ако државата не ни обезбеди инфраструктура тоа да се реализира. Да, треба да тргнеме од себе, меѓутоа треба да притискаме државата да ни ги овозможи сите можни начини да ние тоа го практикуваме.
ЗЕЛЕН Цивил: Дали можеме да зборуваме за злоупотреби на зелени теми во политички цели кои се надвор од она што подразбира зелената агенда?
Пешева: Секогаш постои таква можност. Сѐ е тоа до матрицата која ја имаме во глава. Ако ние како граѓани им дозволиме да се извлекуваат со злоупотребата, ќе се извлечат затоа што нема да ги санкционираме. Тоа се однесува и за носителите на власт и за сите околу нив, вклучително и нивните пријатели и нивните соработници. Ако им се дозволува простор за манипулирање со агендата и јавното мислење, тогаш некако доаѓа природно, барам во овие наши простори тоа да се искористи. Ние како граѓани треба да сме постојано будни, свесни, да алармираме и да притискаме. Нашето искуство покажува дека не може некој многу долго да се спротивставува на притисоците, во еден момент ќе мора да седне и да сработи.
Сме имале граѓански протести за животна средина и да ни се приклучуваат припадници на политички партии. Потоа ќе дојдат на власт или ќе се сменат условите и ќе бидат во ситуација да бидат оние кои што ги носат одлуките или спроведуваат агендите на терен, а рацете им се врзани или немаат интерес во тој момент. Сите опции сме ги виделе и она што се покажува како решение е константна едукација на граѓаните и непрекинат притисок врз институциите.
ЗЕЛЕН Цивил: Кои се главните перспективи на клучните зелени прашања во земјата во следните 10 години?
Пешева: Кај нас сѐ е приоритет. До толку е сѐ руинирано. Бројките ни го потврдуваат тоа. Не знам како ние како граѓани не се плашиме и како тие како носители на одлуки не чувствуваат обврска дека нешто зависи од нив. Кога ќе ги погледнете тие статистики на илјадници и илјадници починати како да сме во војна, а не во мирнодопски услови. Поставување на приоритети во сите сегменти, воздух, вода, почва. Кај нас сето тоа е поврзано затоа што сме мала територија. Не сме Норвешка или Шведска и да кажеме ќе градиме рудници, ок, ама таму некаде на север каде во радиус од 200 километри нема живо пиле. Кај нас тоа е невозможно затоа што ќе има реперкусии врз сите други сфери на живеењето и квалитетот на живот.
Мислам дека приоритет е повисок буџет пред сѐ, за реализација на веќе постоечките проекти. Не е дека ние како граѓански здруженија или државата преку своите институции не ги поставила приоритетите. Ги знаеме. Но, ние уште имаме државни институции што се греат на мазут, со непознат квалитет и потекло и после се чудиме што ни се случува. До пред две години болницата Чаир кај се раѓаат деца се грееше на мазут. Државата не може своите институции, училиштата, болниците, да ги направи да бидат незагадувачи. Не можеме улиците да ги исчистиме.
За сето тоа ни се потребни повеќе пари, државните институции да ги опремиме, да пуштиме луѓе на терен и на крај да санкционираме, затоа што кај нас изгледа така се учи, преку казни. Казни за правните субјекти кои што загадуваат, но и за индивидуалците што ќе фрлат ѓубре каде ќе им текне. Системски е проблемот, но мора да се почне од горе, од државата, сериозно да сфатиме дека чиста животна средина е приоритет во оваа држава и мора тоа да го направиме.
Нас економијата ни страда од загадувањето. Ние уште викаме да приоритет ни е, но потоа не се однесуваме како да ние приоритет, туку дневно политички теми се сега поважни, и тоа константно паѓа во листата на приоритети. Треба стално да ни биде вклучен алармот дека ова е приоритет. Удавени сме во ѓубре и еден игнорантски однос. Не е тоа решение во држава во која имаме сѐ, сите можности да живееме еден швајцарски живот, а грев е тоа да не го правиме.
Биљана Јордановска
камера и монтажа: Ариан Мехмети
Преземено: Цивил Медиа
