Последните настани во САД отвораат сериозни прашања за иднината на американската демократија.
Американскиот секретар за одбрана Пит Хегсет официјално одобри Националната гарда која е распоредена во главниот град на САД, Вашингтон, да носи огнено оружје. Станува збор за околу 2.000–2.300 гардисти, кои досега главно обезбедуваа логистичка поддршка и видлива присутност, но сега ќе бидат вооружени со пиштоли M17.
Одлуката следи по наредбата на администрацијата на претседателот Доналд Трамп за засилено присуство на воен персонал во главниот град, со образложение дека тоа е дел од борбата против криминал, нерегуларна миграција и бездомништво.
Американскиот претседател Доналд Трамп објави дека Чикаго и Њујорк, градови управувани од демократите, ќе бидат следните што ќе бидат ставени под контрола на федералните сили, како главниот град Вашингтон, со цел борба против криминалот. Трамп, исто така, се закани со федерална интервенција и во Сан Франциско, кој исто така е управуван од демократите.
– Ќе ги направиме нашите градови многу, многу побезбедни. Чикаго е во хаос, па веројатно ќе биде следниот, порача американскиот претседател од Овалната соба, додавајќи оти федералните сили потоа „ќе му помогнат и на Њујорк“.
Градоначалникот на Чикаго, Брендон Џонсон, рече дека ги сфатил сериозно коментарите на Трамп, но додаде дека не добил формално известување од федералната влада дека војската ќе биде распоредена во градот или дека се очекуваат други итни мерки.
Градоначалникот на Чикаго го нарече пристапот на Трамп „некоординиран, неоправдан и неразумен“.
– Постојат многу работи што федералната влада може да ги направи за да ни помогне да го намалиме криминалот и насилството во Чикаго, но испраќањето војска не е едно од нив, додаде Џонсон.
Разрешување на шефот на ДИА
Паралелно со ова, Министерството за одбрана го разреши Генералот Џефри Круз, директор на Defense Intelligence Agency (DIA). Неговото отстранување дојде по проценката на агенцијата дека неодамнешните американски воздушни напади врз ирански нуклеарни капацитети имале само ограничен и краткотраен ефект, спротивно на јавната изјава на администрацијата дека објектите биле „целосно уништени“.
На местото на Круз е назначена заменик директорката Кристин Бордин, која привремено ќе ја води агенцијата. Овој потег е дел од пошироки кадровски промени во безбедносните структури, што предизвика критики за политизација на разузнавачките служби.
Сигнал за ерозија на демократските стандарди
Присуството на вооружена Национална гарда на улиците на американските градови отвора сериозни прашања за односот меѓу цивилната власт и војската.
Бришење на линијата меѓу цивилната и воената власт
Во демократски системи, војската е наменета за надворешна одбрана, додека полицијата ФБИ и судството се справуваат со внатрешните предизвици. Распоредувањето вооружена Национална гарда на улиците го замаглува тој баланс и го отвора патот за воено или полувоено управување.
Порака на страв наместо доверба
Наместо дијалог и институционални решенија, властите користат симболика на моќ и присила. Кога граѓаните гледаат војници на секој агол, демократијата изгледа повеќе како воена зона отколку како простор за слободно изразување.
Историски преседани
Националната гарда и порано била користена за внатрешни кризи – на пример за време на расните нереди во 1960-тите или ураганот Катрина. Но тогашната цел била јасно дефинирана и временски ограничена. Сега, пак, се наметнува долгорочна и политички мотивирана употреба.
Политизација на војската и разузнавањето
Со смената на Круз и други високи офицери, администрацијата испраќа сигнал дека лојалноста кон претседателот е поважна од професионалниот интегритет. Тоа е карактеристика на демократско еродирање, каде институциите стануваат продолжена рака на извршната власт.
Со овој потег, администрацијата испраќа порака на сила и дисциплина, но истовремено го замаглува балансот на моќите и ја става демократијата во ризик. Разрешувањето на директорот на ДИА дополнително ја засилува перцепцијата дека воените и разузнавачките структури се ставаат под политичка контрола, каде што лојалноста кон претседателот станува поважна од професионалната независност.
Краткорочно, милитаризацијата може да ја ограничи слободата на граѓаните да протестираат или да се собираат јавно. Долгорочно, доколку вооруженото присуство на улиците стане „нова нормала“, САД ризикуваат трансформација на својот демократски систем во модел каде што власта се потпира повеќе на сила и заплашување, отколку на институции и дијалог.
Ј. Ѓорѓиоски
