Високите свештеници во Украинската православна црква – Московска патријаршија (УПЦ – МП), веќе подолго време се во состојба на параноја и паника – нивната црква, најголемата во Украина, е под закана да биде разоткриена.
Од ноември, украинската држава ја истражува УПЦ -МП тврдејќи дека е продолжена рака на Кремљ, прикривајќи ја руската пропаганда низ религиозните учења.
Како што пренесува Гардијан, некои од највисоките водачи на црквата, заедно со неколку клучни манастири, беа предмет на претреси, а неколку високи свештеници беа обвинети за предавство и поттикнување верска омраза.
Претседателот на Украина, Володимир Зеленски, во декември рече дека секоја верска организација за која ќе се утврди дека работи за Русија ќе биде забранета, потег што тој објасни дека е дизајниран да ја спречи Русија да ја ослабне Украина одвнатре.
На УПЦ – МП и беше кажано да го напушти своето седиште откако истече нејзиниот закуп во манастирот Кијивска Печерска Лавра, најважниот дом на источното православие.
Истрагата на украинската држава за црквата блиска до Москва – поттикната од видеото без датум на кое се гледа како насобраните во Лаврата се молат за „Мајка Русија“ – го потона нејзиниот и онака намален углед. Во Украина за време на војна, каде што најмалку стотина војници се повредени или убиени на фронтот секој ден, соработката со Русија се смета за врвен грев.
Од УПЦ – МП ги отфрлаат обвиненијата и велат дека ги прекинале своите врски со Москва по инвазијата во февруари 2022 година и жестоко негираат дека се под влијание, контролирани или финансирани од Русија.
Наместо тоа, таа инсистира дека дури и пред февруари 2022 година единствената врска била нејзиното духовно признавање на московската патријаршија како мајка црква и црквата сама управувала и не добивала пари од Москва.
Во едно интервју, митрополитот (епископ) Климент, раководител на информативната политика во УПЦ – МП во Украина, тврди дека истрагата на украинската држава наводно е заговор за сеење неединство меѓу Украинците од страна на руски агенти во украинската претседателска администрација.
Тој, исто така, тврдеше дека видеото снимено во Лавра е монтирано, а над него е додадено и пеењето.
Сепак, спротивно на тврдењата на митрополитот, има многу примери на високи свештеници во неговата црква кои ги пропагираат наративите на Кремљ пред инвазијата во 2022 година – како на пример изјавите во телевизиски интервјуа дека Крим е руски или дека војната во Донбас е граѓанска војна, како и одбивање да ја критикува Русија или Владимир Путин., иако Русија го окупираше Крим и иницираше вооружен конфликт во Донбас во 2014 година.
Во рациите на УПЦ – МП од страна на украинските безбедносни служби од крајот на октомври беа пронајдени проруска литература и знамиња, па дури и руски пасоши.
Предходно, во март 2022 година, Украинската служба за безбедност во Кијив приведе „свештеник“ од проруската православна црква во Украина кој се сомничи дека им пренесувал на руските агресори совети за украинските одбранбени тактики и воени маневри. Овој свештеник дома чувал оружје, експлозиви и симболи на Руската империја. За укажаната помош, свештеникот добивал пари од неговите руски нарачатели. Платата била во руски рубљи.
Украинските безбедносни служби објавија и прислушувани разговори во кои, според нив, се појавува вториот највисок свештеник во УПЦ – МП, митрополитот Павло, кој ја слави окупацијата на Херсон од страна на Русија и разговара за руската теорија на заговор дека Русија цели на американските биолаборатории во Украина.
Значи, прашањето не е дали има членови на црквата поврзана со Москва кои имале, или сè уште имаат проруски верувања, или можеби се на платниот список на Кремљ – туку повеќе колку е распространета и дали ќе предизвика репресијата на украинските власти.
„ФСБ [руските државни безбедносни служби] се обидува да дејствува, не преку организацијата, туку преку одредени активни членови на организацијата“, рече Сергеј Чапнин, виш соработник на православните студии на Универзитетот Фордам во Њујорк. „Но, повторно, ова не е целата црква“.
Според Чапнин, повеќето од оние со проруски симпатии постојат меѓу повисоките нивоа на црквата.
Тој опиша како имало неколку обиди за обединување на немосковската православна црква и црквата поврзана со Москва, почнувајќи од 1990-тите, но „московските агенти“ работеа на блокирање на дијалогот.
Кирил Ховорун, теолог кој порано беше висок член на црквата поврзана со Москва, а потоа ја смени верноста, го спореди прашањето за проруската инфилтрација во црквата со педофилскиот скандал во Римокатоличката црква – раководството знае кој е Руски соработник, но замижува, па дури и го брани дотичниот епископ, за да ја заштити црквата.
„Некои од тие епископи се како агенти на ФСБ. Некои од нив не се, но сè уште се во делови од истата „корпорација““, рече Ховорун. „Тие лажат за да се заштитат не себеси лично, туку корпорацијата.
Тој додава дека Кремљ многу рано сфатил дека за да се контролира црквата, доволно е да се контролираат нејзините епископи.
„Затоа Кремљ инвестираше многу во купувањето на лојалноста на украинските бискупи. И затоа, мислам дека постои непропорционална симпатија кон руската кауза меѓу епископите… многу луѓе од автохтоните нивоа се многу незадоволни од она што бискупите го кажуваат и прават“.
Ховорун опиша како свештениците од пониските нивоа се толку исклучени од раководството што пред два месеци јавно поставија прашања дали црквата сега е навистина независна или „само се преправа дека е“.
Поглаварот на УПЦ – МП, митрополитот Онуфриј, инсистира дека ги прекинал врските со Русија и го употребил терминот „руска агресија“ за прв пат во февруари. Во мај 2022 година, главниот свештеник се сретна и ги отстрани сите референци за Руската православна црква од еквивалентот на црквата во нејзините основачки документи.
Но, Ховорун рече дека иако ги елиминирале сите експлицитни референци за нивниот однос со московската патријаршија, тие вовеле некои имплицитни, кои се чини дека ја оставаат вратата отворена за иднината.
„Украинското општество, поради тоа, не им верува“, рече Ховорун.
Дел од проблемот е што идејата Украина да биде дел од рускиот свет е вкоренета во нивното религиозно образование. Онуфри има романтизирана идеја за Русија и „вистински верува во душата дека постои длабока духовна врска меѓу Украина, Русија и Белорусија“.
Кремљ ја користи руската светска идеја за да ги натера свештениците да ја поддржат, рече Ховорун.
„Невозможно е да се каже што е прво, идејата или експлоатацијата на идејата од страна на руската држава“, рече Ховорун, истакнувајќи дека идејата постои уште од времето на царството. „Тоа е како кокошката и јајцето“.
Руско-украинскиот олигарх кој стана ѓакон на украинската црква поврзана со Москва, Вадим Новински, на пример, во интервју негираше дека рускиот патријарх Кирил ја поддржува војната во Украина и дека Руската православна црква се користи како инструмент за влијание од страна на Кремљ – и покрај сопствениот проглас на Кирил.
„Не сум слушнал дека тој е за војна“, рече Новински, кој исто така инсистира дека ја поддржува Украина. Новински, кој има украинско државјанство, беше санкциониран од украинската држава во декември за поддршка на Русија – потег што тој рече дека е незаконски поради неговото државјанство.
„Онуфри знае дека има соработници, но не сака да се занимава со нив и тоа е голем проблем“, рече Ховорун.
Додека безбедносните служби ја продолжуваат својата јавна истрага, верниците и свештениците од автохтоното ниво на Украинската православна црква, поврзана со Москва, се повеќе ја менуваат својата верност кон слично именуваната православна црква на Украина – која е околу половина од големината на ривалот поврзан со Москва. .
Православната црква на Украина, која ги содржи речиси истите религиозни традиции, но не е духовно подредена на Русија, беше меѓународно признаена дури во 2019 година.
И Украинската православна црква поврзана со Москва и Руската православна црква веруваат дека нејзиното прогласување независност е расколнички – создавајќи поделба.
Украинското воено разузнавање, кое е задолжено за размена на затвореници, предложи да се разменат некои од 12.000 свештеници за украински воени заробеници кои ги држи Русија.
И покрај тоа што се украински државјани, Украина веќе разменила некои од обвинетите свештеници поврзани со Москва за украински воени затвореници кои ги држела Русија, одземајќи им го државјанството, изјави за Интерфакс њуз шефот на Службата за безбедност на Украина, Васил Маљук.- „Непријателот високо ги цени своите агенти во црковните кругови – да, една таква личност беше разменета за 28 украински војници“, рече Маљук.
Како и да напредува истрагата, иднината на Украинската православна црква- Москoвска патријаршија, како и сите проруски елементи во Украина, е далеку од сигурна.
Драган Мишев / Цивил Медиа
