Вицепремиерот за политики и добро владеење Арбен Фетаи во интервју за „Фронтлајн“ вели дека неприфатливо е што земја која има за цел да стане членка на Европската унија се соочува со епидемија на корупција. Овој проблем, додава тој, кој се влошил во последниот мандат, не може да се реши само со една мерка или механизм.
– Во врска со конкретните дејствија во борбата против корупцијата што би ги издвоил од страна на нашата реформска влада, се следните три приоритети: Прво, системски ревизии на секоја институција каде што знаеме дека имало или добивме известувања и пријави за прекршоци поврзани со високи нивоа на корупција, за да се осигура дека оние кои се одговорни за овие дејства да одговараат пред законот. Второ, важен приоритет е измената на Кривичниот законик, каде што ќе се спречи застарувањето на предметите на корупција и многу кривични дела ќе бидат преопределени, во согласност со европските практики и рамките против корупција на Европската унија. Како трета точка која е високо поставена во програмата на владата и без која не можеме да имаме целосна борба против корупцијата, е спроведување на системски реформи во судскиот систем. Ние ќе покажеме јасна политичка волја за искоренување на корупцијата, што очигледно недостигаше во минатото, вели Вицепремиерот за политики и добро владеење.
За мене, потенцира Фетаи оценката на Стејт Департаментот е аларм кој треба да се третира многу сериозно.
– Кога ќе го прочитате извештајот, ќе забележите дека една од главните критики е дека претходната влада донесе измени во Кривичниот законик кои значително влијаеја на прогонувањето и казнувањето на кривичните дела поврзани со корупцијата, најпрвин забавувајќи го и потоа враќајќи го неказнувањето како правило. Во извештајот исто така ќе прочитате дека главните пречки се непотизмот, клиентелизмот и долгите судски постапки без конечна пресуда, кои точно ја обработуваат темата на корупцијата. Скандалозно е што ни во 2023, ни во 2024 година, немавме ниту еден случај на конечна пресуда во случаите на висока корупција, додека се соочуваме со епидемија на корупција, подвлекува тој.
Од ова, вели тој, јасно е дека пред нас стои витален предизвик да воспоставиме нова почетна позиција од каде може да започнеме нова борба против корупцијата, преку трите главни приоритети на оваа Влада кои ги нагласив погоре.
ДЕСТАН ЈОНУЗИ, ФРОНТЛАЈН: Една од препораките на Групата на држави за борба против корупцијата на Советот на Европа (GRECO) е да се спречи корупцијата и да се промовира интегритетот во централната власт и органите за спроведување на законот. Какви конкретни чекори преземате за спроведување на оваа препорака и кои аргументи можете да ги користите за промовирање на интегритетот на централната влада?
АРБЕН ФЕТАИ: Како заменик-премиер за добро владеење, заедно со мојот кабинет, систематски пристапивме кон спроведувањето на препораките на Групата на држави за борба против корупцијата на Советот на Европа (GRECO), од кои многу останале непостапени од претходната влада поради недостаток на политичка волја за борба против корупцијата.
Во овој контекст, со иницијатива на мојот кабинет, на една седница на Владата беше донесен заклучок кој ги обврзува именуваните лица во централната власт да определат лице задолжено за прием и постапување со примените подароци и да водат регистар на сите подароци што ги примаат функционерите.
Со оваа одлука се исполнува една од основните препораки на GRECO, со цел спречување на корупцијата и подобрување на интегритетот во централната влада. Ќе продолжиме и со други иницијативи до целосно спроведување на сите препораки на GRECO.
ФРОНТЛАЈН: Најавивте формирање на Регистар на државен недвижен имот. Што значи ова?
ФЕТАИ: Регистарот на недвижен имот на државата досега не беше направен иако ова беше препорачано од Државниот завод за ревизија. Со оваа иницијатива, за прв пат ќе имаме централизирана база на податоци за државниот недвижен имот, односно спроведување на соодветни мерки и активности за создавање на овој регистар. На седница на Владата е усвоен заклучок за формирање на Работна група со мандат да презема соодветни мерки и активности во насока на изнаоѓање на решение за воведување на единствена евиденција на национално ниво за целокупниот недвижен имот на државата.
Процесот е во фаза на номинирање на членови за работната група, по што со мој акт ќе биде формирано телото и ќе почне со работа. Со формирањето на работната група, исполнуваме една од препораките на Државниот завод за ревизија и една од целите на Националната стратегија за спречување на корупцијата и судирот на интереси. Со воспоставувањето на централизираната база односно Регистарот на недвижен државен имот, на државата ќе овозможи да има јасна слика за целокупниот имот, поефикасна и подобра распределба на ресурсите, намалување на ризикот од неовластена употреба и злоупотреба на државниот имот, како и подобрување на управувањето, ефективноста, ефикасноста и транспарентноста во користењето на јавните ресурси.
ФРОНТЛАЈН: Во претходната влада, над 200 функционери завршија обуки за Кодексот на етика. Какви се резултатите?
ФЕТАИ: Кодексот на етика на членовите на Владата и носителите на јавни функции го регулира начинот на однесување и работа на извршните органи и други лица именувани од Владата на Република Северна Македонија. Неговата цел е да се обезбеди зајакнување на интегритетот на Владата на Република Северна Македонија, министерствата и другите органи на државната администрација, како и на правните лица основани од Владата.
Обуките за кои зборуваме имаат за цел да постигнат промени не само во свеста на носителите на јавни функции, туку и на вработените во администрацијата, што е клучен услов за изградба на систем на добро владеење. Благодарение на овие обуки поддржани од нашите меѓународни партнери, функционерите се многу поодговорни при извршувањето на нивните функции. Во нашата влада, членовите на владата и носителите на извршните функции демонстрираат примерна поведение и максимална посветеност на начелата на Кодексот.
ФРОНТЛАЈН: Што во пракса значи етичко однесување на членовите на Владата и носителите на јавни функции? Кое однесување на членовите на Владата и избраните функционери се смета за неетичко и недозволиво? Дали веќе препознавате такво однесување кај функционерите? Дали сметате дека е етичко однесување на високите функционери кои водат стратешки судски процеси против учеството во јавноста (Strategic Lawsuits Against Public Participation – SLAPP) кое е осудено во ЕУ и се бара од судовите да ги отфрлуваат ваквите тужби?
ФЕТАИ: Членовите на владата и носителите на јавни функции, во текот на своето работење, треба да се придржуваат на неколку принципи на етичко однесување. Тоа значи дека тие треба да бидат пример за граѓаните во почитувањето на законите и правните правила на државата и нивното применување во секојдневниот живот.
Неетичкото и неприфатливо однесување на функционерите вклучува учество во случаи каде што се идентификувани трите појави: поткуп, корупција и неказнивост, за кои постои Кодексот за етичко однесување. Токму поради неетичките и неприфатливи однесувања кои се забележани во минатото, беше донесен Кодексот на етичко однесување, со цел да се спречат тие појави.
ФРОНТЛАЈН: Нашите меѓународни партнери, САД и ЕУ, вложија многу пари во борбата против корупцијата, доброто владеење и независноста на судството. Кои се главните приоритети на вашата Влада во борбата против корупцијата?
ФЕТАИ: За мене, како Заменик претседател задолжен за добро владеење, неприфатливо е што земја која има за цел да стане членка на Европската унија се соочува со епидемија на корупција како што беше случајот во претходната влада. Овој проблем, кој се влошил во последниот мандат, не може да се реши само со една мерка или механизм. Во врска со конкретните дејствија во борбата против корупцијата што би ги издвоил од страна на нашата реформска влада, се следните три приоритети:
Прво, системски ревизии на секоја институција каде што знаеме дека имало или добивме известувања и пријави за прекршоци поврзани со високи нивоа на корупција, за да се осигура дека оние кои се одговорни за овие дејства да одговараат пред законот.
Второ, важен приоритет е измената на Кривичниот законик, каде што ќе се спречи застарувањето на предметите на корупција и многу кривични дела ќе бидат преопределени, во согласност со европските практики и рамките против корупција на Европската унија. Како трета точка која е високо поставена во програмата на владата и без која не можеме да имаме целосна борба против корупцијата, е спроведување на системски реформи во судскиот систем. Ние ќе покажеме јасна политичка волја за искоренување на корупцијата, што очигледно недостигаше во минатото.
ФРОНТЛАЈН: Последниот извештај на Стејт департментот за човекови права оценува дека корупцијата е присутна во сите гранки и нивоа на власта. Која ќе биде вашата заложба да го промените ова?
ФЕТАИ: За мене, оценката на Стајт Департаментот е аларм кој треба да се третира многу сериозно. Кога ќе го прочитате извештајот, ќе забележите дека една од главните критики е дека претходната влада донесе измени во Кривичниот законик кои значително влијаеја на прогонувањето и казнувањето на кривичните дела поврзани со корупцијата, најпрвин забавувајќи го и потоа враќајќи го неказнувањето како правило.
Во извештајот исто така ќе прочитате дека главните пречки се непотизмот, клиентелизмот и долгите судски постапки без конечна пресуда, кои точно ја обработуваат темата на корупцијата. Скандалозно е што ни во 2023, ни во 2024 година, немавме ниту еден случај на конечна пресуда во случаите на висока корупција, додека се соочуваме со епидемија на корупција.
Од ова е јасно дека пред нас стои витален предизвик да воспоставиме нова почетна позиција од каде може да започнеме нова борба против корупцијата, преку трите главни приоритети на оваа Влада кои ги нагласив погоре.
ФРОНТЛАЈН: Кај нас обично има малку пријави за случаи на корупција. Дали ви е ова вознемирувачко?
ФЕТАИ: Фактот што бројот на пријавите за корупција е мал, не ја рефлектира реалната состојба во државата. Прашањето зошто е така, можеби треба да го разгледаме минатото, кое е резултат на неколку ситуации и фактори.
Прво, вината ја барам кај институциите, односно кај владата, која демонстрирала индиферентност, па дури и недостаток на интерес за овие незаконски појави, што влијаело на верувањето на граѓаните дека нивните пријави ќе донесат резултати.
Исто така, реална е и стравот од партиски притисоци и закани, и тука владата можеби не ја извршила својата должност во заштитата на безбедноста на оние кои треба да ги пријават овие незаконски дејствија.
ФРОНТЛАЈН: Дали мислите дека во институциите треба да има механизми кои работат на спречување случаи на злоупотреба и корупција?
ФЕТАИ: Без сомнение, корупцијата е чума која го уништува општеството и исто така предизвикува негативни последици на општото функционирање на системот, ја оневозможува економската развојност, ја загрозува безбедноста и исто така предизвикува зголемување на разочарувањето кај сите граѓани, нарушувајќи го системот на вредности.
Клучната улога на владите во зрели демократии е да не дозволат оваа социјално зло да го поткопа државниот буџет и да навлезе во сите пори на општеството. Затоа, императив на секоја влада е да влезе во непријателска борба против корупцијата и организираниот криминал, користејќи ги сите правни инструменти што се достапни.
Без сомнение, велам дека нашата должност како Влада е да подготвиме соодветни механизми за спречување на коруптивните дејствија и да казниме на правилен начин во сегментите каде што се идентификувани коруптивни дејствија.
Ова ќе се постигне само преку зајакнување и создавање на системски мерки и создавање институции кои ќе работат транспарентно во функција и услуга на граѓаните и јавноста. Само тогаш ќе имаме јасна слика за тоа што се случува и колку успешно се применуваат мерките што ги преземаме.
Разговорот го водеше: Дестан Јонузи
