Односите меѓу Русија и Казахстан се сè позатегнати, а под површината тлее вистинска нафтена војна меѓу двете земји, која, дури и според медиумите на двете земји, може да предизвика сериозни пореметувања меѓу двете „братски земји“, пишува хрватски Јутарњи.
Имено, Русија по трет пат од почетокот на војната во Украина го блокира транспортот на казахстанската нафта во Европа преку каспискиот нафтовод (1.511 км) и пристаништата на Црното Море, а казахстанскиот претседател Касим-Жомарт Токаев најави дека „бараат“ алтернативни патишта за извоз на нејзините енергенси како би ја заобиколиле Русија.
Неодамна, во разговор со шефот на Брисел, Шарл Мишел, Токаев вети дека ќе го зголеми обемот на казахстанските енергетски производи за Европа, за потоа Русите да објават тримесечно затворање на нафтениот терминал во Новоросијск поради „еколошки дефекти“. (sic!) на вториот ден по тој срдечен разговор, со што практично го блокираше извозот на казахстанската нафта.на нафта, ставајќи го „братот Касим“ во немирна положба. Имено, околу две третини (околу 67 милиони тони годишно) од целиот европски извоз на Казахстан оди во Европа преку тој касписки нафтовод. Во моментов, Казахстан се обидува да ја пренесе својата нафта преку нафтоводот во Азербејџан (Баку – Тбилиси – Џејхан) до грузиски или турски пристаништа, но тоа е поскапо, а количината е исто така помала – околу 27 милиони тони. Според локалните медиуми, Казахстан и Азербејџан ги интензивирале односите и контактите во однос на извозот на енергетски производи во Европа, бидејќи двете земји гледаат одлична можност да се зацврстат во Европа и да ги заменат руските суровини. Затоа тие покажуваат поголема соработка од некои арапски извозници на нафта. Многумина ова го гледаат не само како можност за економски профит, туку и за зајакнување на врските со Западот и слабеење на нивната зависност од Русија.
Повеќе нема романтика
Сепак, како и да е, Русија и Казахстан повеќе не се во романтични односи, иако и двете држави се обидуваат да остават впечаток дека се е во ред. Поради ова, лидерите на двете земји даваат добронамерни и смирувачки изјави, иако се чини дека навистина се борат под маса. На пример, портпаролот на Кремљ, Дмитриј Песков, како што вели, не гледа политичка одлука во потрагата на Казахстан по алтернативни правци, а Токаев исто така вели дека Русија е братска земја и сè уште е приоритет. Сепак, Михаил Крутихин од РусЕнерџи за Дојче веле вели дека „ова е пораката на Путин до Токаев“. Сепак, рускиот политиколог Дмитриј Дризе во Комерсант наведува дека одлуката на Токаев да ја „заобиколи Русија“ не е само политичка, туку и историска и дека може драстично да ги промени односите во регионот и пошироко. Според неговото мислење, Казахстан сега сака да ја искористи ситуацијата во која се наоѓа Русија и да се ослободи од не само економската, туку и политичката зависност од Москва.
Војната во Украина ги менува односите на постсоветскиот простор бидејќи тие земји ќе стануваат се помалку зависни од Русија. По завршувањето на украинската војна нема да биде исто како порано, но ќе има и можни пресврти и историски промени. Доколку Казахстан успее во својот план, Русија ќе се најде во уште поголеми проблеми, не само економски, туку и политички, смета Дризе. Казахстанската аналитичарка Лејла Алиева вели дека односите во регионот се промениле со војната во Украина и „нафтените измами“. Не треба да се заборави дека ЕУ во моментов е најголемиот купувач на казахстанска нафта и прв по директни инвестиции во Казахстан, а тоа е голема промена во геополитичките и геостратешките односи во регионот. Мора да се признае, тој смета дека ниту Казахстан, ниту другите централноазиски земји нема да носат непромислени одлуки во однос на односите со Русија, бидејќи врските се многу силни, а влијанието на Москва врз локалното општество и политичката елита не е занемарливо. Не треба да се занемари дека најголем број гастарбајтери од тие земји работат во Русија.
Русите го губат влијанието
Но, Русија, освен што ги „натоизира“ поранешните неутрални држави на Европа и придонесува за зајакнување на европското единство, може, спротивно на очекувањата, на крајот да го изгуби своето влијание во областите што ги сметаше за свои. Тоа, се разбира, не му се допаѓа на Путин, бидејќи и онака е загрижен што поради големата окупација на Украина, од неговиот фокус се измолкнуваат постсоветските земји од Централна Азија, кои Москва ги смета за нејзин недопирлив феуд. Да потсетиме, на неодамнешниот економски форум во Санкт Петербург, Токаев во разговор со Путин ја отфрли можноста и го осуди признавањето на парадржавите од Луганск и Доњецк и недвосмислено одби да биде „тест за руско заобиколување на западните санкции“ бидејќи тој самиот стравува дека во тој случај би можел да биде нападнат од Западот. Руските аналитичари пронајдоа дури и кинеска трага во оваа „дрска“ изјава на Токаев, особено што во последните години Пекинг се повеќе се инфилтрира во областа. Покрај тоа, Казахстан не ја покажа очекуваната лојалност кон Русија во нивната украинска авантура, тие дури и се воздржаа за време на гласањето во ОН за осуда на руската агресија.
Во исто време со блокадата на извозот на нафта, некои познати режимски јастреби веќе зборуваат за „дискриминација на руската заедница во Казахстан“ (има повеќе од 3,5 милиони), па дури и за „историска Русија“ која го вклучува северниот дел на таа огромна земја – најголемата земја во светот без излез на море, и богата со нафта (повеќе од три отсто од светските резерви) и ураниум (41 отсто од светското производство). Така, Казахстан се најде во јаз меѓу лојалноста кон Русија, која сè уште има големо политичко и културно влијание, и Западот, кој испраќа примамливи понуди за купување на нивните енергетски производи, што би ги задоволило политичките амбиции на Токаев за земјата да стане регионален лидер. не само „руски помал сојузник“. Се разбира, тука е и интересот на Кина, која го зголеми увозот на казахстанската нафта и нејзините инвестиции, но и на Турција, која го зајакна своето политичко и економско присуство во областа, удвојувајќи го своето економско присуство во последните неколку години.
Блокадата на нафта
Казахстан е важен член на заедницата на земји од турско говорно подрачје. Шеврон и Ексон Мобил имаат свои бушотини на нафта во Казахстан, а според руските медиуми, овие две компании испраќаат примамлив повик до Токаев и нудат „помош“ во изградбата и изборот на алтернативни рути за извоз на нафта во Европа за да се заобиколи Русија. Една од идеите е нафтовод долж дното на Каспиското Езеро кон Азербејџан и поврзување со тамошните нафтоводи и турските пристаништа. Московски Комерсант пишува дека во моментов е тешко да се постигнат алтернативни рути надвор од Русија, но во иднина, со помош на Западот и Кина, кои туркаат и нудат, тоа би било многу (и речиси) остварливо. Русија се плаши од тоа бидејќи нејзиниот адут – енергијата – во односите со Европа би ослабнал.
Конечно, една од причините за блокадата на казахстанската нафта не е само „дисциплинирање на Токаевци“, туку се надеваат дека дефицитот на казахстанската нафта ќе предизвика нова побарувачка за – руската нафта!
Подготви: Ј. Ѓорѓиоски
