Еден од наједноставните начини на влијание врз поширок број луѓе e глорификацијата на една држава. Позитивната глорификација може да поттикнува воодушевување, чувство на припадност и заедништво, чувство на заштитеност, секогаш присутно прибежиште, алтернатива што им стои на располагање на граѓаните и на државата… Ова е особено можно во периоди на застој во развојот или неисполнети очекувања или незадоволство од брзината со која се движат нештата, во конкретниот случај, пристапните преговори со ЕУ.
Анализата за Вистиномер од проф. д-р Мирјана Најчевска, експерт за правна држава и човекови права, ја пренесуваме во целост.
Прикажувањето на моќта на една држава може да се однесува на културната, научната или на некој друг вид моќ, меѓутоа највпечатливо е кога кореспондира со истакнувањето на воената моќ. Токму овој сегмент на можно влијание е интересен и паѓа в очи кога се прави анализа на влијанието што го има Русија во Република Северна Македонија.
Генерално, Северна Македонија не е премногу изложена, ниту, пак, е под некое видливо и силно влијание на Русија. Редовното следење на ранливоста на државата од ваков вид влијание што го врши тинк-тенкот ГЛОБСЕК од Братислава покажува дека е таа средно ранлива и оти има механизми со кои успева да се справи.
Фасцинацијата од моќта на Русија постои и се пренесува како преку формалните медиуми, така, и уште повеќе, преку социјалните мрежи и интернет-страници, меѓутоа тешко може да се квантификува и да се измери.
На ова влијаат неколку фактори.
Прво, во државата не е развиено аналитичко и истражувачко новинарство, туку се практикува, пред сè, копирање и пренесување вести/информации/анализи од други, најчесто странски медиуми. Со оглед на тоа дека дури и при ова пренесување не се цитираат медиумите од кои е преземен текстот, а уште поретко се даваат линкови (врски) до конкретните текстови, може само да се претпоставува од кој извор е преземена одредена вест/информација според нејзината содржина.
Второ, постои традиција на слушање/гледање/читање медиуми што доаѓаат од соседна Република Србија. Многу е тешко да се одреди обемот на изложеноста на граѓаните на овие медиуми (од кои голем дел се многу позитивно настроени и многу неселективни кога станува збор за пренесување информации поврзани со Русија и нејзината воена моќ). Ситуацијата се влошува со откупувањето на дел од медиумите во Република Северна Македонија од страна на српски сопственици. Доколку ова се стави во контекст на анализите што укажуваат на големо влијание на Русија во српските медиуми, може да се изведе заклучок за рефлексија на тоа влијание и во Република Северна Македонија.
Трето, социјалните мрежи претставуваат значаен извор на информации кој тешко може да се квантификува. Довербата во медиуми што пласираат вести чиј извор не може да биде проверен е значајна и недвосмислено опасна. Токму поради претежно неформалниот начин на пренесување на информациите, ставовите, мислењата, не е лесно да се процени нивото на влијанието што го има на поширок круг луѓе.
Она што може да се изведе како заклучок од анализа на медиумите во Република Северна Македонија е тоа дека за воената моќ на Русија се зборува на начин и во квантитет што не може да се сретне кога станува збор за која било друга држава. Едностраноста на информацијата е потенцирана со тоа што во медиумите не се присутни релевантни мерења и податоци од кои може да се види воената моќ на одделни држави/сојузи.
Оваа фасцинација (на начинот на кој е прикажана во медиумите) може, но воопшто не мора да кореспондира со податоците за фактичката состојба (со оглед на тоа дека во многу мал број написи се посочуваат релевантни податоци или извори за одредени тврдења). Во секој случај, во медиумите не се спротивставуваат различни извори на податоци.
Во одделни написи отсуството на извори и релевантни податоци се заменува со давање детали за конкретни видови оружје и/или вооружување што треба да создаде впечаток на релевантност и знаење. На пример, еден од ваквите написи е под наслов „Носителот убиец ќе ја направи Русија моќна хиперсонична сила“, во кој е даден многу детален приказ на „ново“ оружје, кое се подготвува од страна на Русија. Или „Руски противвоздушни системи „С-350“ набргу на Крим“, „Тврдината Калининград: руската армија забрзано формира моќна дивизија за одбрана на важните енклави“.
Дел од написите се така структурирани, што на прв поглед може да изгледа дека праќаат порака на загриженост (од воената моќ на Русија), меѓутоа во низа вакви случаи целокупниот текст зрачи со воодушевување.
Вообичаено, воената моќ на Русија не е дел од некоја поширока или продлабочена анализа, спомнувањето често е направено вон контекст (поврзано со некој настан – прослава, маневри, изјави на високи функционери во власта на Русија) и нема споредбени елементи или балансиран приказ на воената моќ на други држави.
Дури и тогаш кога медиумите се повикуваат на експертски или конкретни анализи преземени од други медиуми, многу ретко се дава линк со кој би се провериле во нивната изворна/оригинална форма. Во секој случај, нема балансиран приказ или повикување на различни анализи (едни, во кои се велича моќта на Русија и нејзината спремност да ги порази САД, и други, каде што се тврди обратното).
Во малиот број сериозни анализи на распоредот на воената моќ во медиумите на Северна Македонија се даваат сосема спротивни податоци (за воената моќ и немоќ, но уште повеќе за економската состојба во Русија) на тие што се шират од страна на портали и медиуми што ја подгреваат фасцинацијата од воената моќ на Русија.
Интересно е дека кога се зборува за распоредот на воената моќ на светско ниво (па дури и за можен конфликт), вообичаено се зборува за САД и Русија, а не за сооднос на силите или за можен конфликт меѓу Русија (или структура предводена од Русија) и НАТО.
Информациите што се однесуваат на воената моќ на Русија најчесто се дел од вестите пренесени преку социјалните мрежи, меѓутоа не ретко тие наоѓаат место и во етаблирани пишани и електронски медиуми. Дел од тој тренд се најстарите весници во Северна Македонија како „Нова Македонија“ со написи од типот „Русија повторно е моќна и Западот мора да ѝ излезе во пресрет“ и „Вечер“ со „ВИДЕО| Русија успешно тестираше уште една хиперсонична ракета“
Некогаш станува збор за посредни пораки поврзани со продажба на оружје на соседи или „пријатели“ или, едноставно, се прави обид да се постигне соодветен ефект со омаловажувачки однос кон НАТО.
Во оваа смисла, интересен е и изборот на изрази што се користат да се опише воената моќ на Русија. На пример, се зборува за „Целата моќ и убавина на Руската армија: Целата моќ и убавина на Руската армија во едно видео: Рускиот воен ТВ-канал објави спектакуларно видео“:
Видеоснимката ја подготви екипата на ТВ-каналот ‘Ѕвезда’. На неа е прикажано мајсторството на руските воени пилоти, тенкисти, падобранци, артилерци и митралесци. Прикажани се, меѓу другото, и ефектни сцени од лансирање ракети ‘Калибар’ од бродови, како и сцени на содејство на јуришни хеликоптерски одреди и авиони кои ракетираат цели. Особено внимание заслужуваат сцените со полетување на стратешките бомбардери ту-160 ‘Бел лебед’.
Голем дел од вестите поврзани со воената опременост и воената моќ на Русија, кои понатаму се пренесуваат на одделни портали или дури и во реномирани медиуми во Северна Македонија, се преземаат од порталот Russia Beyond. Најчесто во такви случаи, овој портал воопшто не се посочува како извор на информациите/податоците, ниту, пак, се споменува дека информацијата е дел од мрежа медиуми финансирани од руската влада во која спаѓаат матичната публикација „Российская газета“ и телевизијата Russia Today (RT) .
Во градењето на впечатокот на грандиозност и поттикнувањето на фасцинацијата од воената моќ на Русија често се зборува за некои тајни и сосема нови оружја.
Од написите во кои е презентирана воената моќ на Русија не може да се изведат некои посебни заклучоци (очигледно тоа и не е целта на написите), ниту, пак, се спомнуваат негативни конотации од ваквата воена моќ. Вообичаено останува само впечатокот на грандиозноста.
Ваквиот вид написи се зачестени во ситуации на потенцијален конфликт во којшто е вклучена Русија како страна на конфликтот, каков што е најновиот пример со Украина.
На почетокот од порастот на тензиите поврзани со Украина, во медиумите во Република Северна Македонија немаше премногу анализи на темата. Интересно е дека и во дел од тие што беа направени, повеќе се зборуваше за тоа што ги мачи Русите отколку за тоа што ги загрижува западноевропските држави. Во некои од информациите поврзани со конфликтот околу Украина, многу отворено се заземаше страна со употреба на соодветен вординг и контекст во кој се пренесуваат изјавите на високи функционери на двете страни („Да потсетиме, портпаролот на Пентагон, Џон Кирби (според порталот „Локално“) изјави дека Русија наводно подготвува изговор за инвазијата на Украина, без да наведе докази за тие тврдења“, „… додека не се изведат доказите, ќе се смета дека станува збор за лажни вести и лажни обвинувања против Русија“, пишува порталот „Обсервер“).
Уште помал беше бројот на колумни во кои се анализира односот меѓу Русија и Украина во светлото на европските вредности. Една од ретките колумни во кои е направен обид за балансиран пристап, која се обидува да направи корелација со случувањата во Македонија и односот на европските држави кон неа, e објавена од порталот „Фактор“ во 2019 година.
Следно ниво беше развивање позитивна перцепција кон воените сили на Русија и прифаќање на нивното дејствување како посакувано. Во написи како „Се повлекуваат мировниците од Казахстан“ објавен од порталот „Експрес“ во јануари 2022 г. тие стануваат мировни сили, со јасна мировна улога. Понекогаш позитивната перцепција е добро спакувана во навидум објективен текст.
Овој впечаток се потенцира со тивка воодушевеност од тактиката на Путин или „неединството во НАТО“ и западноевропските држави, односно незаинтересираноста на „западот“ за Украина, како и со еднострано прикажување на Русија како жртва.
Сето ова може да поттикне генерално позитивен став кон Русија, да го ублажи перципирањето на Русија како некој што ја употребува својата воена моќ за проширување на сопственото влијание и создава перцепција на Русија како можен заштитник, а не можен агресор.
Во контекст на големото присуство на текстови од српските медиуми во кои се негува негативен пристап кон НАТО ова добива поголеми размери.
Бројот на информации и написи за односите на Русија и Украина кои ја прикажуваат целокупната ситуација и од една друга перспектива се зголемува со растот на можноста за конфликт, односно, од навлегување на воени сили на Русија на територијата на Украина, за во последните недели од јануари да добие огромни размери. Во јануари 2022 година првпат се појавуваат и написи што зборуваат за воената моќ и воената помош која САД и НАТО почнуваат да ја манифестираат/даваат во врска со конфликтот).
Недостаток на оригинални анализи
Сè уште нема анализи од локални автори, туку извор за информации (барем на поголемите етаблирани медиуми) се, пред сè, западните информативни гласила.
Информациите што се обидуваат да дадат објективен приказ на ситуацијата постепено добиваат бројност (и во голема мера ги „прекриваат“ оние што продолжуваат со пренесувањето анти НАТО содржини во дел од медиумите и содржини со кои се омаловажува кој било облик на санкции во случај на можна агресија од страна на Русија, односно ваквата агресија се прикажува како морална и оправдана.
Сепак, останува проблемот со пренесувањето содржини со кои многу отворено се промовира поддршката за Русија во конфликтот со Украина преку социјалните мрежи. Имено, официјалните информации и пренесувањето на ескалацијата на конфликтот дадени во редица медиуми не се пренесуваат понатаму од страна на социјалните мрежи, за разлика од содржините со кои се поддржува Русија, кои се пренесуваат преку групи на „Фејсбук“ и неформалните групи што организираат протести и се декларираат како отворени противници на НАТО и тивки поддржувачи на Русија. Уште повеќе што на неформални портали и интернет-страници на кои нема импресум и транспарентни информации за сопственоста вакви содржини се продуцираат од страна на личности што дел од граѓаните ги перципираат како сериозни новинари.
Информирање за ставовите на македонските политичари во врска со Русија
Во последните неколку години, македонските политичари во власта ретко се искажуваат за односите со Русија. Кога го прават тоа, вообичаено се обидуваат да седат на две столчиња и во никој случај да не пласираат отворени обвинувања кон Русија. Така, на пример во 2019 година премиерот Зоран Заев за аферата со руските пранкери, која беше официјално окарактеризирана како „хибриден напад“ од претставници на Владата, изјави дека „не е акт на Руската Федерација, на државата што ни е пријател“.
Во врска со конфликтот на Русија со Украина, за првпат отворена поддршка на Украина даде новоименуваната министерка за одбрана Славјанка Петровска. Оваа изјава е пренесена од голем број медиуми во Северна Македонија, меѓутоа предизвика и лавина од навреди и омаловажување (кои повторно се користат за потенцирање на воената моќ на Русија).
Наспроти тоа, отворена поддршка на Русија (дури и во конфликтот со Украина) ѝ даваат многу мал број политичари и тие се вообичаено надвор од власта. Уште помал број политичари актуелно вклучени во структурите на власта даваат изјави со кои отворено ја поддржуваат Русија и ѝ се спротивставуваат на НАТО-ориентацијата на Македонија.
Еден од нив е пратеникот Апасиев, кој припаѓа на партијата Левица (партија која освои две пратенички места на парламентарните избори од 2020 год., и која во својата изборна програма јасно истакнува дека се залага за излегување на Македонија од НАТО).
Лидерот на Левица, Димитар Апасиев, се сретна со амбасадорот на Русија во Скопје, Сергеј Баздникин, во репрезентативната „Струшка соба“ на Собранието. Од партијата на пратеникот велат дека професорот и дипломатот, меѓу другото, разговарале и за фамозниот твит со кој министерот за надворешни работи Бујар Османи им даде поддршка на САД во справувањето со тензиите на руско-украинската граница.
Изјавите на Апасиев се насочени кон позитивна перцепција на Русија.
Може да се изведе заклучок дека во дел од медиумите, порталите и интернет-страниците во рамките на социјалните мрежи во Република Северна Македонија е изграден канал на постојано тивко градење позитивен однос кон оружената моќ на Русија и подгревање на фасцинацијата од нејзината големина.
Многу е тешко да се утврди вистинското влијание што вака пренесените информации го имаат врз пошироката јавност, меѓутоа останува фактот за постојаното присуство на овој вид перцепции што многу лесно може да бидат исфрлени на површината и мултиплицирани во услови на криза и особено во услови на растечко незадоволство во државата од (не)поддршката што ја добива во евроинтеграциските процеси.
