Европскиот суд за човекови права во Стразбур утре изутрина ќе ја објави одлуката во врска со аболицијата што поранешниот претседател Ѓорге Иванов ја даде на поранешни функционери и на други македонски граѓани, а кои кривично ги гонеше Специјално јавно обвинителство (СЈО). Денеска сите погледи на домашните правосудни институции се вперени кон судот во Стразбур поттикнати од неизвесниоста каква одлука ќе биде донесена.
Со аболицијата од април 2016 година Иванов опфати 56 лица осомничени во поголем број предмети кои беа под ингеренции на СЈО. Таквата правна авантура на екс преетседателот предизвика јавни реакции, но голем број граѓани излегоа и на улични протести. На крајот, целиот притисок на јавноста и на правната фела резултираше со измени во Законот за помилување за да му се отвори простор на Иванов за повлекување на аболициите.
Еднаш дадена аболиција не се повлекува или немало законска основа за неа
Европскиот суд за човекови права има две опции, да застане зад аболицијата, односно да потврди дека еднаш дадената аболиција не смеела да биде повлечена и со тоа голем број од кривичните предмети да завршат во судските архиви, а дел од лицата да бидат ослободени од одговорност, или, како втора опција, судот во Стразбур да ја потврди верзијата на Владата, дека Иванов не ни имал правна можност да даде аболиција, затоа што таквата опција не постоела во закон. Токму околу овие две тези се спротивставуваа правните дилеми во 2016 година кога аболицијата беше медиумски актуелна.
Затоа дел од поранешните функционери на ВМРО ДПМНЕ покренаа постапки во судот во Стразбур, а нивните адвокати аболицијата ја користеа и како правен аргумент пред домашните судови на стартот од судските процеси за предметите на СЈО, но таквиот обид наидуваше на отпор кај судиите и аболицијата никогаш не беше причина за запирање на некое од судењата. Напротив, дел од процесите се завршени со затворски казни, некои се уште се актуелни низ судниците.
Апликациите во Стразбур се испраќаа во текот на 2017 и 2018 година, а на списокот се наведени Никола Груевски, Гордана Јанкуловска, Миле Јанакиевски, Сашо Мијалков, Кирил Божиновски и редица други кои, изминативе години, својата слобода ја очекуваат во одлуката на Европскиот суд.
Фамозниот член 11
Аболицијата на Иванов предизвика полемики во јавноста и поделеност меѓу правниците. Иванов аболицијата ја потпиша според членот 11 од Законот за помилување, член кој тогаш воопшто не беше дел од легислативата за да може да се користи. Таа законска одредба беше донесена во 1993 година, но во 2009-тата, откако тогашниот претседател Бранко Црвенковски ја искористи за аболицирање на сопартиецот Зоран Заев, власта на ВМРО ДПМНЕ го избриша тој член од законот со оправдување во иднина да не се злоупотребува оваа одредба.
Така, во 2016 година, Иванов имаше реална пречка како да аболицира лица опфатени во предметите на СЈО, затоа што членот 11 не постоеше. Но, за да може да ја протне аболицијата на мала врата, непосредно пред да ја објави, Уставниот суд, тогаш, по се изгледа, под силно влијание на ВМРО ДПМНЕ одлучи во експресна постапка да ги укине измените во Законот за помилување направени во 2009 година. Сепак, и покрај таквиот преседан на Уставниот суд, Иванов немаше можност да ја спроведе аболицијата, затоа што, коментираа правниците, тоа што уставните судии застанале против измените од 2009-та не значи дека членот 11 од 1993 година е вратен во сила и дека може да се применува.
Професорот по Уставно право, Светомир Шкариќ, смета дека аболицијата е ништовна.
„Помилувањата на претседателот Иванов се ништовни и како такви не произведуваат правни последици кон никого бидејќи се засновани на непостоечка законска норма. Како управни акти лебдат во воздух, без основа во Законот за помилување како lex specialis. Тие се виртуелни што никого не обврзуваат ниту сега ниту во иднина“ – анализираше Шкариќ.
Дали овој аргумент го имал судот во Старзбур при носењето одлука ќе се знае утре. Простата логика вели дека Иванов не смеел да ја даде аболицијата оти немал како, но кога веќе ја дал, а притиснати од гласната граѓанска и правна јавност, пратениците во парлементот измислија член 11-а, кој предвидуваше дека претседателот во рок од 30 дена смее да ја повлече аболицијата. Иванов така и направи.
Добрите познавачи против аболицијата
„Се случи парадокс. Власта што ја укина аболицијата, одново пројави желба да ја врати на сила, за да може да се заштити од кривична одговорност. Во враќањето на нешто што не може да се врати, на нечесен начин се вклучија и Уставниот суд и Собранието, како еден тим заедно со претседателот Иванов. Уставниот суд се обиде да создаде привид дека ја оживува избришаната норма, а Собранието тоа да го санкционира на еден перфиден начин – преку калемење на нов член врз мртва подлога. На тој начин, оддалечувајќи се од правото, помилувањата станаа инструменти на политичка моќ, а не инструменти за корекција на правдата“ – беше ставот на професорот Шкариќ.
За тогашната судијка во Европскиот суд за човекови права, Мирјана Лазарова-Трајковска одлуката за општата аболиција на 56 лица од страна на претседателот Ѓорге Иванов е невообичаена, бидејќи покрива голем број луѓе и е многу генерализирана. Таа за медиумите нагласуваше дека аболицијата е своевиден удар врз и онака разнишаниот правен систем. На иста релација е и ставот на другата судијка во Стразбур, Маргарита Цаца Николовска, која за медиумите го коментираше целиот овој процес.
„Прво беше донесена одлука за аболиција, а потоа претседателот реши да ја повлече. Претседателот не може арбитрерно да се однесува. Компаративната практика не познава вакви примери. Ова го отвора и прашањето како мнозинството во парламентот носи вакви законски измени и тоа по скратена постапка, без каква било дискусија. Во прашање е доведена и законитоста, бидејќи аболицијата е спроведена врз основа на укинатиот член 11, кој не е и не може да биде во правен промет“ – беше ставот на Николовска.
Сега на потег е Европскиот суд за човекови права, дали ваквите правни толкувања на искусните и значајните правници во Македонија, ќе влијаат врз неговата одлука.
Љубиша Арсиќ / Рацин.мк
