Северна Македонија е претседавач на ОБСЕ во една од најтешките години за Европа во поновата историја. Кандидатурата ја прифатија сите 56 земји членки на една од најзначајните организации во светот. Министерот за надворешни работи, Бујар Османи, е на чело на комплексните мисии и задачи што произлегуваат од овој статус на земјата.
Малку се знае во јавноста за овие активности, а тие битно влијаат на меѓународниот статус на Северна Македонија, но и на внатрешнополитичките настани и процеси.
Во овој поврзан свет, кризните и воените жаришта имаат сериозно влијание врз тековите на регионално, а често и на глобално ниво.
Како изгледа сето тоа низ призмата на првиот човек во овие процеси, дознаваме од ова интервју со Министерот за надворешни работи, Бујар Османи, за ЦИВИЛ МЕДИА, во последните мигови пред да замине на значајниот самит на Берлинскиот процес во Тирана.
ЦИВИЛ МЕДИА: Г-дине Османи, тензиите и безбедносните предизвици кои произлегуваат од тензиите на северот на Република Косово и во српско-косовските односи се закана како за двете земји, Косово и Србија, така и за целиот регион. Кои се вашите согледувања, кои се активностите и прогнозите за тоа како ќе се развива оваа ситуација, и од аспект на претседавач со ОБСЕ оваа година, меѓутоа и од аспект на министер во македонската влада?
БУЈАР ОСМАНИ: Во целина, Западен Балкан е ранливо подрачје поради две причини. Прво, затоа што евроатлантската интеграција не е целосно завршена во регионот, што го прави регионот таргет и за други малигни влијанија и второ, отворените досиеја, дали е тоа Дејтонскиот договор кој не е целосно завршен или, пак, косовско-српското прашање.
Се разбира, во услови на нов геополитички контекст, создаден со воената агресија во Украина, обично ранливите подрачја се тие што се прво изложуваат и кои можат да бидат плодна почва за нови ескалации. Оттука вниманието наше во однос на ова што се случи во Косово на 24 септември, што беше сериозно. Имаше сериозен потенцијал за една поголема ескалација, со нова акумулација или трупање на вооружување на границата меѓу Србија и Косово. Меѓутоа, се надеваме дека, по изјавата на претседателот на Србија дека се повлекува, тоа се првите знаци на деескалација. За нас е тоа многу важно.
Јас, и како министер на земја членка на НАТО, меѓутоа и како претседавач со ОБСЕ, сум ангажиран по прашањето. Бев во Брисел, разговарав со Генералниот секретар, Столтенберг, токму за ова прашање, кои се ризиците, што треба да направиме, потребата за зајакнување на присуството на НАТО, посебно на северниот дел од Косово. А преку ОБСЕ знаете дека јас сум ангажиран подолго време.
Прво, како претседавач, објавивме план од девет точки за деескалација. Бев во Косово дента кога почна на некој начин оваа последна фаза, последна тензија во односите. Ние имаме како ОБСЕ присуство и во Приштина и во Белград. Во Приштина во моментот ни е најголемата теренска мисија, после затворањето на мисијата која што ја имавме во Кијив. Но, исто така, важна мисија имаме во Белград.
Така што, можеме и на терен да придонесеме преку нашето присуство, а се разбира и во мојот национален капацитет, како министер на Северна Македонија, посебно сме заинтересирани да има мир и стабилност.
ЦИВИЛ МЕДИА: Како ќе се развива ситуацијата? Дали предвидувате нови предизвици од овој или сличен вид како што се случи на 24 септември?
БУЈАР ОСМАНИ: Обично големите ескалации се случуваат кога не може да се предвиди точката на почеток. Затоа велам, фактот што 24 септември успеа да се контролира, мислам дека сега внимателноста на сите е на поголемо ниво, и на НАТО и на останатите чинители во процесот.
Така што, сега сметам дека процесот треба да се одвива во неколку насоки – зголемено НАТО присуство во северот на Косово, јасна порака до Србија, доколку имало вмешаност во ова прашање и, се разбира, зголемување на притисокот кон двете страни за продолжување на дијалогот. А тоа е по однос на Договорот од Брисел и Анексот од Охрид.
Ние повторно се нудиме да бидеме место каде што Србија и Косово ќе го продолжат дијалогот. Сметаме дека е тоа најдобриот начин за една перманентна стабилност на целиот регион.
ЦИВИЛ МЕДИА: Како претседавач на ОБСЕ, се разбира, дека имате комуникација, соработка и активности и на други невралгични точки каде што има и земји членки на ОБСЕ. Извесно е дека имате активности и во кризата во Нагорно-Карабах. Каква е ситуацијата таму и кои се прогнозите? Кои активности ги преземате Вие како претседавач на ОБСЕ?
БУЈАР ОСМАНИ: Значи, јас не само што уште во првата половина од претседавањето ги посетив и Баку и Ереван, односно и Азербејџан и Ерменија, на почетокот на годината назначив и специјален претставник за спорот помеѓу Азербејџан и Ерменија. ОБСЕ нема веќе мисии во двата града, порано имаше, потоа беше присутна преку таканаречениот Минск процес. Меѓутоа, заради воената агресија во Украина, веќе учесниците во процесот не се состануваат и оттука се развија неколку паралелни патеки низ кои се одвива т.н. медијација или олеснување на односите со цел постигнување на сеопфатен договор за мир помеѓу Азербејџан и Ерменија.
Ја имаме вашингтонската линија, знаете дека секретарот Блинкен често ги поканува на состанок. Го имате процесот преку претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, но се разбира тука и Москва има одредено влијание, бидејќи е една од чинителите.
Јас се обидував не само преку ОБСЕ, да ја претставам приказната на Северна Македонија таму. И во разговорот со Алиев, претседателот на Азербејџан и во разговорот со Пашинјан, премиерот на Ерменија, разговарав за концептот, за успешниот концепт на Рамковниот договор, за интегрирање на една заедница која што претходно беше надвор од системот, мирно да се интегрира во систем за да се создаде функционална мултиетничка демократија, бидејќи почувствував дека прашањето на Ерменците во Азербејџан е прашање кое бара помагање во делот на интеграцијата, бидејќи алтернативата на интеграцијата е, или тоа за што Ерменија обвинува – етничко чистење, или постојани конфликти.
И оттука, јас покрај честите разговори со двајцата министри за надворешни работи, сум имал безброј средби со нив при секоја ескалација. Им понудив на двајцата да се сретнеме повторно во Охрид за ние да презентираме два концепта овде. Концептот на Рамковниот договор, како можност да се научат позитивни лекции за интегрирање и второ – регионалната соработка. И тоа како трилатерална: Грузија, Азербејџан и Ерменија, имајќи го предвид на пример нашиот Рамковен, кој што е добар модел, преземен од француско-германскиот начин на помирување.
Преку младите понудив, на пример, во Тбилиси да се отвори центар во кој што младите од Азербејџан, Ерменија и Грузија ќе се состануваат и полека ќе работат на предрасудите, на помирувањето итн. Така што, навистина бевме многу активни во текот на целиот овој период. Оваа последната ескалација, ги сретнав двајцата министри во Њујорк пред две недели, и Бајрамов и Арарат, така што, работиме на тој случај. Сметам дека имаме што да нудиме по тоа прашање. Уште стои поканата за Охрид.
Се надевам дека ќе се случи, и тоа на две нивоа, на политичко ниво, на ниво на министри за надворешни работи, но и на ниво на млади од трите држави кои би дошле овде да ги слушнат овие позитивни приказни од Северна Македонија.
ЦИВИЛ МЕДИА: Секако дека имаат и што да слушнат. Но, ја спомнавте Москва, како чинител и во овој конфликт и нели криза воопшто која што трае не баш малку време. Дали мислите дека Москва ќе остане на страна од овие мировни чекори и процеси, бидејќи таква каква што е ситуацијата, сега на Москва многу и одговара токму одвлекување на вниманието од агресијата против Украина?
БУЈАР ОСМАНИ: По војната од 2020 година меѓу Азербејџан и Ерменија, т.н. четириесетдневна војна, Руската Федерација посредуваше за постигнување на мир и договори руски трупи да бидат присутни во делот на Нагорно-Карабах. Околу 1.000, до 1.500 војници. Значи, единствени надворешни сили се на Руската Федерација.
Европската унија сега има формирано една екипа од набљудувачи, меѓутоа таа е на ерменската страна. Значи, тие не можат да влезат во Азербејџан. Но во Азербејџан, во делот каде што живеат Ерменците, се само руските трупи. Така што, ова ја комплицира целата динамика. Прво, Минск процесот не може да функционира заради тоа што не можат да седнат страните на маса.
Се надеваме дека Русија нема дополнително да ја комплицира ситуацијата за состојбата да ескалира на терен. Мислам дека страните се влезени во сериозен процес за постигнување на сеопфатен договор за мир. Неколку драфтови веќе се сработени, што се разгледани од страните. Еве, сега во Гранада требаше да има средба меѓи Алиев и Пашинјан. Слушнав дека Алиев не е отиден во Гранада, меѓутоа, овие напори треба да продолжат.
ЦИВИЛ МЕДИА: Полека се приближуваме кон светскиот проблем број еден, безбедносен проблем број еден, а тоа е војната која ја води руската федерација против Украина. Како гледате на развојот на ситуацијата во Украина, повторно ќе кажам и од аспект на претседавач со ОБСЕ и се разбира како министер во македонската влада?
БУЈАР ОСМАНИ: Видете, прашањето на агресијата во Украина е едно од најважните прашања за целиот свет во моментот. Таму се води битката помеѓу демократијата и авторитаризмот. Исходот од таа агресија, ќе го одреди не само светскиот поредок, туку воопшто мирот и стабилноста во целиот свет за децениите што доаѓаат, но, посебно важно за европскиот континент и за регионот каде што ние живееме.
И обично, кога ме прашуваат за европската перспектива на Украина, се обидуваат да нè стават во еден компетитивен однос – како може Украина да добие забрзана патека за ЕУ кога, еве, Северна Македонија чека со децении.
И јас велам – доколку Украина не победи, тогаш бродот во кој што ние сакаме да влеземе може да потоне. Тогаш не вреди целата таа наша аспирација за членство во Европската унија. Оттука, украинската приказна е многу поголема од сите други политички динамики и предизвици и затоа, и како претседавач со ОБСЕ, јас решив Украина да биде доминантната тема на целото претседавање.
Го почнав претседавањето на 16 јануари, после презентација на приоритетите во Виена, на 11-ти, на 16-ти веќе бев во Кијив и тоа, не само на средба со Зеленски и со мојот колега Кулеба, туку и со посета на терен, со луѓето. И повторно ќе одам следната недела. Токму за да покажам дека ова наше претседавање ќе биде во духот на Украина. Меѓутоа, и во текот на самото претседавање, немаше седница на Постојаниот совет на ОБСЕ која што се случува секој вторник во Виена, каде што една од темите не беше руската агресија во Украина, бидејќи сметавме дека на ова прашање мора да го држиме целото наше внимание.
И тоа не само поради политичките последици, туку пред сé поради она човечкото, бидејќи ако сте забележале, насловот на нашето претседавање е „It’s About People“, „За луѓето се работи“, а во Украина луѓето се тие кои што во моментот гинат, кои што живеат во неподносливи услови, деца кои што се киднапираат и се носат принудно во семејства во Русија, милиони кои што се разместени, не само внатре во Украина, туку низ целиот свет и оттука нашето внимание беше како да им се помогне на луѓето.
Три пати го активиравме т.н. московски механизам во ОБСЕ за мониторирање на одредени прашања кои што можат да доведат до одговорност на сторителите на тешки кривични дела и злосторства против човештвото.
Меѓутоа, и во национален капацитет како држава, знаете дека сме можеби четврта земја во НАТО во однос на воената помош која што е дадена на Украина.
Се разбира, можеби тоа во апсолутна вредност не е многу, меѓутоа во релативна вредност по БДП, по глава жител, е навистина импресивно колку една држава може да помогне. Но, не само тоа. И политичката и хуманитарната помош која што сме ја дале.
Работиме на згрижување на украинските бегалци во Република Северна Македонија. Во неколку наврати одам со информации на влада, со цел да им се обезбеди социјален и матичен број на тие луѓе, да можат да го користат образовниот, здравствениот систем. Се надевам дека многу брзо ќе дојдеме до решение и во тој дел, иако немаме голем број, но тие 450 украински бегалци мора да ги згрижиме според сите стандарди.
ЦИВИЛ МЕДИА: Да се задржиме уште малку на таа тема. Освен што води брутална војна против Украина, очигледно е руското учество, поттикнувањето, одговорноста, некаде и целосна одговорност, за повеќе други невралгични точки во Европа, во Азија, во Африка и на други места во светот. Се разбира, тоа е една палета од различни операции кои ги спроведуваат тие служби во Москва, почнувајќи од воените, па сè до пропагандните. Што треба да знае јавноста за руската агресивна политика во Евроазија, а особено руската агресивна политика на Балканот? Со фокус на Балканот, бидејќи веќе и разговаравме за другите региони. Дали Северна Македонија е отпорна на руската агресивна политика?
БУЈАР ОСМАНИ: Знаете, карактеристика на ОБСЕ е дека има т.н. специфичен, сеопфатен пристап кон безбедноста, дека безбедноста не треба да се гледа само од конвенционалната воена димензија, туку и од економската, амбиенталната, од храната, водата, човековите права, демократијата итн. Сите тие влијаат врз безбедноста и мислам дека последиците на руската агресија во Украина се и такви – сеопфатни.
На пример, не само што воено се разорува Украина и последиците врз човечките животи, таму е и инфраструктурата. Гледајте го прашањето на храната, прашањето на транспортот на житото и непродолжување на договорот со Обединетите нации и Турција во однос на житото, што сигурно ќе има последици врз животот, стандардот и здравјето на луѓето во Африка. И оттука, влијанието на оваа агресија ги надминува димензиите не само на нашиот континент, тука има реперкусии по целиот свет, но, и овие малигни влијанија кои што се случуваат насекаде.
Јас, еве, ќе ставам фокус на регионот. Обично, би било добро доколку различните геополитички актери би се натпреварувале кој нуди повеќе за еден регион. Тоа би било фер. Во еден мултиполарен свет, би било фер доколку би имало понуда. Но, ние немаме алтернативна понуда.
Ние имаме ситуација на малигно влијание, преку злоупотреба на фрустрациите кои постојат во моментот во еден ранлив регион, со цел да се одржат латентни кризи и преку тие латентни кризи, прво, да има потенцијал за теледиригирано ескалирање по потреба на нарачателот и второ, обично може да манифестирате влијание кога имате такви ситуации на латентни кризи, на поларизации во општеството.
И тука се враќам на приказната на Северна Македонија. Затоа нам ни беше важно НАТО. Затоа што, ние како регион, се наоѓаме на геополитички крстопат. Знаете како се вели, во сообраќајот, сообраќајните незгоди воглавно се случуваат на крстопат и затоа нам ни беше важно да влеземе во безбедносниот чадор на НАТО. Тоа го постигнавме.
Оваа состојба, за жал, преку трагедија требаше да сфатиме колку е важно нашето членство во НАТО. Преку руската агресија во Украина ние сфаќаме колку се чувствуваме безбедни што сме дел од НАТО. Или пак преку ескалацијата во Косово. Знаете ли какви беа динамиките кај нас кога ќе се случеше ескалација во Косово, Србија, Босна. Сега, ние не размислуваме дали ќе се случи нешто кај нас, размислуваме како да помогнеме, еве јас, нели, пред малку ви реков – Охрид да биде центар каде да се сретнат Србија и Косово.
Значи една целосно нова димензија на позицијата на државата заради членството во НАТО.
Но, затоа ни треба сега и Европската унија. Токму за да ја тргнеме ранливоста, не само од државата туку и од граѓаните. Ако следите, јас нудам еден нов пристап во членството во Европската унија, сметајќи дека сега проширувањето е жртва на принципот сé или ништо. Вие не добивате ништо до полноправно членство. А патот е долг, патот е трнлив и е фрустрирачки. Ниту политичарите имаат доволно мотив да притискаат за реформи, затоа што не можат да испорачаат, ниту граѓаните пак ги чувствуваат придобивките и тогаш стануваат ранливи на оваа пропаганда, на лажни вести, на малигни влијанија.
И доколку ние фокусот би го тргнале од моментот на членство, во годишни цели до членството, тогаш сметам дека ќе имаме целосен фокус, преку етапно интегрирање во Европската унија и сметам дека тоа е најдобриот начин за создавање отпорност во државата и кон овие малигни влијанија.
ЦИВИЛ МЕДИА: И велите дека всушност македонската држава и општество се отпорни на руската агресивна политика, особено заради тоа што сме членка на НАТО?
БУЈАР ОСМАНИ: НАТО квалитативно ја смени ситуација во однос на отпорноста, но мислам дека не треба да ја земеме работата здраво за готово, туку напротив треба да работиме прво да ги зајакнеме институциите и да го продолжиме патот.
Знаете, тогаш, во текот на Ковид имаше една приказна – НАТО е прва доза на вакцината, а ЕУ е втората доза.
Значи, за комплетен имунитет од такви малигни влијанија ни требаат двете дози, и НАТО и Европската унија. Така што, приказната сé уште не ни е завршена во однос на отпорноста и тука прашањето на ЕУ е клучно.
Џабир Дерала
Камера: Дејан Неделковски
Монтажа: Ариан Мехмети
Фотографија: Биљана Јордановска
Транскрипција: Наташа Цветковска
Извор: ЦИВИЛ Медиа
