Стоејќи надвор од својот дом, покажувајќи го ракетниот кратер на нејзиниот пат, една украинска жителка на градот налинијата на фронтот беше лута и брзо ја префрли одговорноста за нападот. „Тие не убиваат“, рече таа. „Нашите момци не гранатираат“.
Жената, по име Наташа, не ги обвини руските сили кои го напаѓаат блискиот град Бахмут и околните градови во последните осум месеци, туку нејзините сопствени сили, украинската армија.
Една година по војната, и покрај тоа што страдаа од неколкумесечни артилериски и ракетни напади во рацете на руската војска, некои жители на градовите долж линијата на фронтот во источна Украина сè уште ги збунуваат властите и полицијата со нивната поддршка за Русија, пренесува Њу Јорк Тајмс.
Тие ги повторуваат руските пропагандни наративи, обвинувајќи го Западот дека ја предизвикува војната, а украинската армија дека гранатира домови со цел да ги принуди луѓето да си заминат.
„Тие тоа го прават намерно“, рече Наташа. „Тие рекоа дека луѓето треба да се евакуираат. Ним им треба земјата“.
Украинските војници ги нарекуваат „келнери“ луѓето кои одбиваат да бидат евакуирани и се држат во своите домови во очекување на руско преземање на нивниот регион, иако руското бомбардирање ги загрозува нивните животи. Тие претставуваат сè помало малцинство во Украина, кое со големо мнозинство ја поддржува независноста од Русија, но сепак изнесува илјадници цивили.
Источниот Донбас веќе беше најпрорускиот регион во Украина, географски близок до Русија и со семејства со врски со двете земји. Во градовите почесто се зборувало руски отколку украински.
Но, началникот на локалната полиција, Дмитро Кирдијапкин, го припишува ставот на цивилите како Наташа во голема мера на влијанието на немилосрдната и подмолна руска пропагандна кампања што му е наметната на локалното население повеќе од една деценија. Тоа ги сврте против нивната влада, рече тој, и ги турна во прегратките на руските прокси сили кои зазедоа делови од источна Украина во 2014 година.
„Според мое мислење, тоа е најбруталното оружје што Руската Федерација го користи врз нашиот народ“, рече началникот Кирдијапкин во интервју минатиот месец во неговата канцеларија во Костјантинивка.
Роден во регионот на Донецк, началникот Кирдијапкин (35), од прва рака ги видел ефектите од руската информативна војна додека служел во полициските сили во првите борбени украински градови Мариупол, Дружкивка и сега Костјантинивка.
Тој се сеќава дека вклучил телевизор во повторно заземен град во 2014 година и нашол само проруски канал кој прикажувал колаж од ужасни слики на нуклеарно уништување и терор, сопоставени со украинско знаме. Сликите не се ни од Украина, рече тој, но пораките биле дизајнирани да предизвикаат страв кај украинското раководство и да ги поттикнат луѓето да ја поддржат унијата со Русија.
„Ја изгубивме информациската војна во 2014 година“, рече тој.
Тој, исто така, се присети на лажната приказна што беше промовирана на главниот руски телевизиски канал, достапен за многу Украинци, за мало момче кое било распнато од украински војници.
„Не разбирам како тогаш и сè уште сега, многу луѓе веруваат во тие приказни“, рече тој.
Претседателот Володимир Зеленски, со неговите комуникациски вештини постигна огромен успех во обединувањето на земјата зад украинската кауза, но, сепак, во делови од истокот, повеќето официјални лица признаваат дека Русија сè уште има предност во пропагандната војна.
Руските телевизиски канали, кои доминираат во етерот на територијата контролирана од Русија, долго време се забранети во Украина, како и популарните руски социјални мрежи. Сепак, во источна Украина, секој со сателитска антена сè уште може да гледа проруски канали или да се вклучи во проруски радио програми во градовите дури 50 милји од линијата на фронтот.
Полицијата откри дека Русија ги користи каналите на социјалните мрежи за директно манипулирање со станбената заедница, изјави началникот Кирдијапкин. Украинската разузнавачка служба ги блокираше сметките на социјалните мрежи кои ги смета за непријателски, но многу други остануваат непроверени.
Еден проруски Телеграм канал Kostyantynivka, има 4.500 претплатници и објавува чудна мешавина на проруски слики и видеа, предупредувања за артилериски и ракетни напади, православни молитви и закани кон локалните власти поради тоа што не обезбедуваат соодветни комунални услуги.
Каналот често објавува дека украинската армија истрелала минофрлачки проектили непосредно пред да се случи руски ракетен напад, а потоа тврди дека кратерот е од минофрлач, иако е со големина од многу поголема ракета, рече началникот Кирдијапкин.
На пример, неколку часа пред гранатата да удри во населбата на Наташа, некој објави предупредување на каналот Костјантинивка дека украинските трупи се подготвуваат да го гранатираат градот и ги советувал жителите да останат внатре.
„#Константиновка – добивме информација дека вечерва украинските вооружени сили повторно би можеле да го гранатираат градот“, се вели во пораката. „Внимавајте, не одете на балкони и дворови. Останете подалеку од прозорците“.
Околу 22 часот, кога погодиле гранати, каналот објави коментари дека е „заглушувачко“ и се разгорел пожар. Утрото каналот ја наведе штетата.
Началникот Кирдијапкин рече дека поминал голем дел од своето време во спасување жртви од руските ракетни напади и следење на доушниците кои работат како очи и уши на Русија на теренот.
Началникот на полицијата има тим кој го надгледува Телеграм каналот за да се обиде да ги фати доушниците, кои тој ги опиша како „газови“.
Минатото лето, кога тој беше на чело на соседниот град Дружкивка, неговите сили уапсија пет локални жители за кои властите открија дека обезбедуваат информации за таргетирање на руското разузнавање.
Тие беа разновидна група луѓе: фабрички инженер, млада жена, 30-годишен маж, регистриран психијатриски пациент и поранешна таксистка, рече началникот на полицијата и додаде дека сите петмина поминале низ судска постапка и биле прогласени за виновни.
Поранешната таксистка, 50-годишна жена, била приведена од полицијата откако ја забележала како посетува места погодени од бомби во различни делови на градот. Жената признала дека доставила информации до руските разузнавачи, рече тој, а говорната порака на нејзиниот мобилен телефон од нејзиниот руски управувач со барање за потврда за бројот на жртви и ја дала.
Некои од другите доушници биле мотивирани од пари. Полицијата следеше плаќања и пораки до и од Русија. Еден човек рече дека му биле понудени 5.000 долари за да пренесе информации за движењата на украинската војска, рече началникот Кирдијапкин.
Но, жената таксист негираше дека и е понудена некаква стимулација и се чинеше дека била под влијание на руската пропаганда, рече началникот на полицијата. Тој им покажа на новинарите на Тајмс видео снимка од нејзиното испрашување. Таа беше регрутирана во 2014 година од руски разузнавач, кој повторно ја контактираше минатата година по целосната инвазија.
Жената, која шефот не ја именуваше, рече дека нејзиниот руски управувач ветил дека ударите ќе бидат прецизни и само ќе ја оштетат опремата.
„Мислев дека можеби нешто ќе се промени на подобро во мојата земја на овој начин и ќе дојде мирот“, вели таа во видеото. „Не сакав моите деца да живеат во војна“.
Шефот на полицијата го отфрли нејзиниот коментар како неискрен.
„Таа сакаше светски мир, но реши да го насочи непријателскиот оган“, рече тој.
Началникот Кирдијапкин истакна дека руските напади станаа поретки по апсењата.
Тој, исто така, рече дека неговите сили работеле за да им помогнат на луѓето да се евакуираат во побезбедни градови и дека се проширила веста дека украинската влада сепак не е лоша.
Борбата против пропагандната војна е скапа во време и пари, а не е непосреден приоритет, бидејќи тие се соочуваат со целосен судир на бојното поле, рекоа украинските власти. Но, има некои знаци на битка за умови на улиците на градовите во првите редови.
Украинската армија постави сјајни билборди на главните улици во многу градови со кои се слават воените херои како дел од кампањата за поттикнување на регрутирање. Графитите исцртани на ѕидовите на станбените згради во Костјантинивка се претежно проукраински, повторувајќи познати фрази како „Слава на Украина“ и „Руски воен брод, оди е.. се“.
Но, еден графит се издвојува по својата порака до проруската заедница. „Русите се предавници! гласи тој, што упатува на предавството што го чувствува проруското население поради неуспехот на Москва да го исполни ветувањето за подобар живот.
Никој не е сигурен кој го напиша графитот, но повеќето се согласуваат дека сопствените акции на Русија – нејзиното неселективно бомбардирање и гранатирање на украински цивилни центри – полека свртеа против неа многу поранешни поддржувачи во источна Украина.
„Ако луѓето беа за Русија порано, сега се сменија“, рече Олха (67), еден од ретките жители кои сè уште живеат во централен станбен блок. „Сега тие се за Украина и за смиреност“.
Шефот на полицијата рече дека забележал промена и кај жителите на градот.
„Тие разбираат дека многу луѓе умреле околу нив; сè е уништено во нивниот град“, рече тој. „Тие се убедени со сопствени очи.“
Подготви: Д. Мишев / Цивил Медиа
