Од април 2025 година, премиерот на Србија Ѓуро Мацут потпиша 41 одлука за доделување државјанство на руски државјани — меѓу нив и личности поврзани со енергетскиот сектор и лица под санкции од Западот — што ја зголемува тензијата со Брисел и ги засилува стравувањата за растечкото руско влијание во регионот.
Само неколку месеци по преземањето на функцијата, новиот премиер на Србија, Ѓуро Мацут, јасно го истакна својот дипломатски курс кон поголема блискост со Москва. Во пракса, оваа ориентација се одрази преку бран одлуки за доделување државјанство: според извештаите на „Балкан инсајт“ од април 2025 година Мацут има потпишано 41 одлука со кои руски државјани добија српски пасош. Меѓу нив е и Елена Михајлова — поранешна членка на одборот на енергетскиот гигант „Гаспром“ — која се наоѓа на списокот на санкции на Велика Британија и Канада.
Колку е голем порастот?
Истражувањата на медиуми и аналитички центри покажуваат дека доделувањето државјанства на Руси значително се зголеми по почетокот на руската инвазија врз Украина во 2022 година. Само до пролетта 2025, неколку стотици руски државјани добиле српско државјанство преку забрзани процедури или преку членот „интерес на Републиката“ од законот. Дел од нив имаат врски со воената индустрија и со клучни руски компании, што отвора сомнежи дека пасошите се користат за избегнување на санкции и за остварување на пристап до меѓународни пазари.
Дипломатски реакции и ризици за европската интеграција
Од Европската унија пристигнуваат предупредувања дека ваквата пракса може да претставува безбедносен ризик и да го забави процесот на пристапување на Србија кон ЕУ. Европската комисија инсистира на транспарентност и владеење на правото, сметајќи дека доделувањето пасоши на лица под санкции може да стане сериозна пречка во преговорите за членство.
Кои се добитниците и зошто предизвикуваат загриженост?
Меѓу имињата што излегоа во јавноста се луѓе со директни врски со енергетиката и одбранбениот сектор — области од стратешки интерес за Русија. Покрај Михајлова, и други олигарси и високи директори поврзани со „Гаспром“ или со финансиски структури под западни санкции добија српско државјанство. Ова отвора прашања за критериумите што ги користи владата и за последиците по меѓународните односи.
Руско влијание на Балканот
Русија со години развива стратегија на Балканот преку три канали: Енергетика: зависност на дел од државите од руски гас и нафта. Политика и медиуми: поддршка на партии и олигарси со проруска ориентација, ширење дезинформации и антизападни наративи. Културно и верско влијание: блиски врски со Српската православна црква и користење на историјата за зајакнување на „братските“ односи.
Ова влијание има цел да ја задржи Русија како фактор во регионот и да го ослаби евроатлантскиот пат на балканските држави.
Улогата на Србија во Северна Македонија
Влијанието на Белград во Северна Македонија е видливо на неколку нивоа: Културно и верско: преку српската заедница и религиозните врски. Политичко: преку одредени партии и актери кои добиваат поддршка или промовираат идеи поврзани со т.н. „српски свет“. Економско: инвестиции и проекти што можат да создадат зависност или политички капитал.
Во последните години, аналитичарите предупредуваат дека ваквите процеси се дел од поширока геополитичка стратегија, каде Русија преку Србија настојува да влијае врз внатрешната политика во Северна Македонија и да го ослаби евроатлантскиот курс на земјата.
Одлуките на владата на Мацут за доделување српски пасоши на руски државјани, меѓу кои и лица под санкции, се повеќе изгледаат како политички инструмент, а не како административен процес. Тоа ја става Србија во сложена позиција помеѓу стратегиското партнерство со Москва и амбицијата за членство во ЕУ. Во исто време, го засилува руското влијание на Балканот и ја отвора дилемата за идната стабилност на регионот, вклучително и односите со Северна Македонија.
Дестан Јонузи
